سازشنامه مرزی تاجیکستان و قرغیزستان به آسیای مرکزی چه تأثیر میرساند؟
منبع: Sputnik تاجیکستان.
با سفر امامعلی رحمان، رئیس جمهور تاجیکستان به قرغیزستان و امضای یک قطار اسناد همکاری، دوران اختلاف ها جای خود را به دوره همکاری ها خالی کرد.
اختلاف های مرزی میان دو کشور همسایه آسیای مرکزی در سال های ۷۰ زمان شوروی شروع شده بود. نخستین درگیری از سوی حکومت اتحاد شوروی برطرف شد، اما با سقوط این ابرقدرت درگیری ها باز به وقوع پیوست.
در سال های استقلالیت در میان این دو جمهوری زیاده از ۲۳۰ حالت مناقشه به قید گرفته شد. گرمترین مرحله از سال ۲۰۱۹ تا ۲۰۲۲ بود، که هر دو جانب تلفات زیاد دیدند.
بنا به اطلاع منابع مختلف، در کل درگیری های مرزی طی ۵۰ سال اخیر از دو جانب حدود ۸۰۰ نفر را کشته و زخمی به جای گذاشت. در این میان حدود ۴۰۰ منزل از هر دو طرف تخریب یا بتمام نابود شدند.
پس از سقوط اتحاد شوروی حدود ۷۰ قطعه در مرز ۹۸۴ - کیلومتری تاجیکستان و قرغیزستان بحثی به شمار میآمدند که در نهایت ۴ دسامبر سال ۲۰۲۴ همه معین و علامتگذاری شده، سازشنامه نهایی به امضا رسید.
سفر رئیس جمهور تاجیکستان امامعلی رحمان به بشکیک و امضای سازشنامه مرزی با صادر جباروف، رئیس جمهور قرغیزستان بیانگر خاتمه این بحث های قریب ۵۰ ساله است.
هرچند مخالفین تاجیک و قرغیز حکومت های خود را متهم به نابرابری هنگام تعین و تقسیم مرزها و “نادیده گرفتن منافع ملی” متهم میکنند، مقامات رسمی انجام بحث های مرزی را دستاورد بزرگ و تاریخی و آغاز دوران جدید در روابط دو کشور اعلام میدارند.
کارشناسان منطقه ای بر این نظرند که به انجام بحث های مرزی میان تاجیکستان و قرغیزستان قبل از همه منافع ملی و اراده مشترک دو کشور نقش کلیدی را داشتند. اگر خود آنها نمیخواستند و تلاش نمیکردند، تمام پشتیبانی داخلی و خارجی وجود داشت که به اختلاف های خود ادامه دهند.
به قول آنها، سازشنامه میان دو کشور باید نوروز سال گذشته به امضا میرسید، اما محض به خاطر یک قطار دخالت های خارجی و عوامل داخلی روند به تأخیر افتاد.
عبدالغنی محمدازیموف، استاد دیپارتمنت مطالعات منطقوی خارجی دانشگاه ملی تاجیکستان، میگوید، این اتفاق نظر که باید دو همسایه کشور، هیچ منفعت در اختلاف ندارند و بحث ها هم حلشونده هستند، از آغاز معلوم بود.
“چنین وضع از سوی استخبارات خارجی که میخواست قضیه به یک جنگ مدوام منجر شود، بالای حکومت های زود زود عوضشونده و جدید دکته میشد. طی سه سال اخیر در قرغیزستان حکومت توانا سر کار آمد، ابتکار را به دست گرفت و قضیه را مختومه کرد”، - گفت عبدالغنی محمدازیموف.
وی افزود، مسیر قرغیزستان تا به قدرت رسیدن شوکَت میرضیایف در ازبیکستان برای تاجیکستان “راه حیات” محسوب میشد، زیرا تاشکند یک گونه سیاست پنهان خصمانه با دوشنبه داشت، نظام روادید و سر کالای وارداتی و صادراتی تاجیکستان هم پرداخت های سنگین جاری کرده بود.
“غله قزاقستان، مواد نفتی روسیه، کالای صنعتی چین و دیگر اموال اکثراً از طریق قرغیزستان وارد تاجیکستان میشد. وقتی روابط تاجیکستان و ازبیکستان بهبود یافت و مسیرها باز شدند، بشکیک دیگر ابزار فشارش را از دست داد”، - گفت استاد دیپارتمنت مطالعات منطقوی خارجی دانشگاه ملی تاجیکستان.
عده دیگر از کارشناسان فراهم شدن ختم بحث مرزی میان تاجیکستان و قرغیزیستان را به شرایط جدید در منطقه و فضای اتحاد کشورهای مستقل مشترکالمنافع و سازمان همکاری های شانگهای ربط میدهند، که ضرورت پایان دادن به تنها بحران در آسیای مرکزی را به وجود آورد. اعضای این سازمان ها بیش از هر زمان به امنیت پایدار نیاز دارند، تا ثبات سیاسی و اقتصادی خود را تأمین کنند.
فردوس جلیلوف، کارشناس در امور امنیتی، میگوید، “محور شرق” - روسیه و چین و ایران و“محور غرب”- امریکا و اروپا با اتفاق ترکیه در حال رقابت شدید در آسیای مرکزی قرار دارند، اما امضای سازشنامه مرزی میان تاجیکستان و قرغیزستان نشان داد که “محور غرب” رقابت را در این مرحله باخت.
“اطلاع دقیق وجود دارد که اختلاف های مرزی با تاجیکستان نیز طریق عوامل نفوذ آن در قرغیزستان و از سوی این محور سرمایهگذاری میشد. اما محور شرق توانست روند مذاکرات جانب ها را در سطح سیاسی و دیپلماسی و امنیتی دستگیری کند، در عکس حال “محور غرب” هیچ گاه اجازه نمیداد، که آتش این اختلاف ها فرو نشیند و وسیله فشار به “محور شرق” از دست رود”، - گفت فردوس جلیلوف.
وی افزود، روسیه، کشور کلیدی اتحاد کشورهای مستقل مشترکالمنافع، نخست به امنیت در این فضا و هم مسیر تجاری امن به آسیای جنوبی، یا “آب های گرم” و چین هم به امنیت مرزهای شرقی و مسیر طرح “کمربند و جاده” نیاز دارند و ایران نمیخواهد که از سمت شرق با یک خاور میانه دیگر مواجه باشد.
“در یک کلام، در حل بحث های مرزی تاجیکستان و قرغیزستان منافع ژئوپلتیکی قدرت های منطقهای و هم خود کشورهای آسیای مرکزی نقش مهم بازیدند”، - گفت کارشناس.
عبدالغنی محمدازیموف میگوید، رشد اقتصادی دو کشور سال گذشته حدود ۷% را تشکیل داد و مرزهای بسته از این به بعد مانع این رشد میشوند.
“قرغیزستان یک هب تجاری میان چین و آسیای مرکزی و روسیه است و به مسیر امن به جنوب نیاز دارد که از تاجیکستان میگذرد. یا طرح بزرگ کاسا - ۱۰۰۰ که هر دو کشور در آن نقش کلیدی دارند. تاجیکستان برای دسترسی به هب تجاری قرغیزستان و پیوستن به شمال، بخصوص، فضای اتحادیه اقتصادی اوراسیا و چین نیاز دارد. و این همه وابستگی ها طبیعی هستند. از این خاطر، اختلاف بر خلاف منافع خود چرا؟”، - گفت استاد دیپارتمنت مطالعات منطقوی خارجی دانشگاه ملی تاجیکستان.
کارشناسان میگویند، با امضای سازشنامه مرزی دوران اختلاف ها میان تاجیکستان و قرغیزستان جایی خود را به دوران جدید همکاری های اقتصادی خالی میکند و همزمان آخرین تهدید واقعی به امنیت منطقه مهار میشود، آن چه که اهمیت خود را بعد از سال ها نه فقط برای آسیای مرکزی، بلکه فراتر از آن نشان خواهد داد.