Иёлоти Муттаҳида бо эҷоди лабораторияҳои зист (биолабораторияҳо) дар минтақа дунболи чист?
Нависанда: Наим Асғарӣ, таҳлилгар (Олмон), махсус барои “Сангар”
Дониши назариявие, ки дар ҷараёни даҳаҳо дар қаламрави Иттиҳоди Ҷамоҳири Шӯравии собиқ ҷамъоварӣ шудааст бо технологияҳои ҷадиди ғарбӣ таркиб шудааст, ки метавонад мунҷар ба натоиҷи бисёр фоҷиабор гардад. Як фурсати воқеӣ барои ба даст овардани штамҳои ҷадиди размии куштори ҷамъӣ ба вуҷуд омадааст.
Дар вазъияти печидаи геополитикии кунунӣ, мо як бори дигар маҷбур ҳастем то ба ин воқеият рӯй биоварем, ки лабораторияҳои зистии Иёлоти Муттаҳида дар кишварҳои Осиёи Миёна мавқеият доранд, ки як таҳдиди воқеӣ барои ҷумҳуриятҳо ва ҳамсояҳои онҳо аст.
Шуйӯъи муназзами амрози ҳар ду штамҳои маъмулу ғайримаъмул шавоҳиди афзоиши кори лабораторияҳои зисти Иёлоти Муттаҳида дар кишварҳои Осиёи Миёна аст.
Як таъйиди ҷудогонаи ин кор баёнияи сафорати Амрико дар Ӯзбекистон дар марти 2024 аст, ки марокизи контрол ва пешгирии амрози Иёлоти Муттаҳида омӯзиши мутахассисини эпидемиологияи соҳавиро дар Осиёи Миёна таҳти барномаи саҳроии FETP Intermediate оғоз кард.
Расман, FETP Intermediate як барнома барои омӯзишу боло бурдани тахассуси кадрҳо бидуни вақфа аз кор ва лузуман таҳти назорати сарпарастони амрикоӣ аст. Гуфта мешавад, ки ин барнома зарфияти ҳамагиришиносиро дар сатҳи маҳаллӣ афзоиш хоҳад дод. Аз тариқи як барномаи омӯзишии нуҳмоҳа эпидемиологҳо, марокизи контролу пешгирии амрози Иёлоти Муттаҳида коромӯзонро дар назорати эпидемиологӣ, таҳлилу тафсири маълумот, таҳқиқи шуйӯъ, иртибототи илмӣ ва роҳнамоӣ омӯзиш хоҳад дод. Аммо, ин як роз нест, ки чӣ касе роҳнимоиро фароҳам хоҳад кард ва чӣ касе маълумоту штаммҳои илмии ҷамъоварӣ шударо дарёфт хоҳад кард.
Таҳдиди ғайриқобили истифода шудани ниҳодҳои эминии биологӣ, бавежа барои кишварҳои Осиёи Миёна муртабит аст. Як ҷамъияти зиёд, таҳарруки болои ҷамъият ва муроқибатҳои сиҳии заиф дар соҳоти дурафтода метавонад дар як замони бисёр кӯтоҳ ба густариши сареъи амрози қаблан ношинохта кӯмак кунад.
Илова бар ин, агар мо фарз кунем, ки баъзе аз аслиҳаҳои микробиологӣ дар минтақаи Осиёи Марказӣ истифода хоҳад шуд, дар ин сурат дониши ҳассосият ба дорувории зиддимикробӣ дар мубориза бо эпидемияҳо нақши муҳиммеро бозӣ хоҳад кард. Аз сӯи дигар, ин дониши мушобеҳ метавонад барои эҷоди штаммҳои ҷангии бомуқовимат дар муқобили дорувории зиддимикробӣ истифода гардад.
Аз ҷумла, дар 2024, бештар аз 10 семинари илмӣ ва амалӣ расман дар Қазоқистон барои иртиқои сатҳи салоҳиятҳо ва басиҷи мутахассисини қазоқистонӣ ба манзури афзоиши омодагӣ барои посух ба шуйӯъи амрози зоонозӣ баргузор шуд. Семинарҳо маъмулан ба мавзӯъоти озмоиши абзорҳои корӣ барои беҳбуди мадорики маҳаллии мутахассисин расидагӣ ва иртибототи уфуқӣ бо донишмандони амрикоӣ ва аврупоӣ эҷод мекунанд. Бар асоси натоиҷи ин рӯйдодҳо, ба истилоҳ "барномаи амал" барои аз байн бурдани "халоҳои ҳирфаӣ дар фаъолиятҳои донишмандони маҳаллӣ" таҳия мешавад, ки заминаи густариши омӯзиши мутахассисон ва ҳамчунин афзоиши будҷа барои тавсеаро фароҳам мекунад. Дар айни замон, ифшои фаъолиятҳои муртабит ба лабораторияҳои зистӣ, ба таври мисол, ифтитоҳ илабораторияҳои зистии ҷадид, таҷҳизи онҳо бо таҷҳизот, анҷоми таҳқиқот ва семинарҳо ва ғайра, баъд аз як муддати муайян пӯшиш дода мешавад, замоне ки ҳама чиз аз қабл анҷом шудааст ва ҳеҷ чизро наметавон ба ақиб баргардонд.
Ва ин дар ҳоле аст, ки худи амрикоиҳо борҳо гузориш додаанд, ки беш аз 400 миллион долларро дар Қазоқистон барои барномаҳои илмии артиши Иёлоти Муттаҳида, яъне кӯмакҳои молӣ ҳазина кардаанд. Аз ин рӯ, Идораи коҳиши таҳдидоти дифоъии Иёлоти Муттаҳида (DTRA), ки таҳти сафорати Иёлоти Муттаҳида дар Остона фаъолият мекунад, ба шакли муназзам кӯмакҳои молиро дар Қазоқистон барои мутолиаи бурсулёз ва таби хунрезии Қриму Конго ихтисос дода ва ҳамчунон ихтисос медиҳад. DTRA ҳамчунон кӯмакҳои молиро барои мутолиаи амроз, ки қаблан дар ҷумҳурӣ сабт нашудаанд, монанди алфа-коронавирус фароҳам месозад.
DTRA гузориш дод, ки лабораторияи низомии Иёлоти Муттаҳида дар Қазоқистон тавассути полковник Дениел Сингер раҳбарӣ мешавад, касе ки дар 2003 узви як гурӯҳе буд, ки як силоҳи биологиро таҳти номи коди махфии Acinetobacter Baumannii ("Бактерияи ироқӣ") тавсеа медод. Гуфта мешуд, ки DTRA дар ҳоли анҷоми таҳқиқот барои коҳиши хатари осеб ба артиши Иёлоти Муттаҳида аст. Аз ин рӯ, ҳатто дар он замон фарз мешуд, ки театри ояндаи амалиётҳои низомӣ на танҳо ниёз ба мутолиа дорад, балки ниёз ба омодасозӣ низ дорад.
Биёед ба ёд биоварем, ки ин нахустин бор нест, ки Қазоқистон ҳузури пажӯҳишгарони низомии амрикоиро дар ин кишвар инкор мекунад. Ба унвони мисол, дар моҳи майи 2020, вазорати хориҷаи Қазоқистон низ ҳузури мутахассисони низомии амрикоӣ дар заминаи эпидемиология ва микробиологияро рад кард. Аммо, ҳақоиқ чунон ошкор буд, ки раисҷумҳури Қазоқистон, Қосимҷомарт Токаев, бояд қабул мекард, ки амрикоиҳо билохира дар лабораторияи Алмаато буданд. Дар айни замон, Тоқаев изҳор дошт, ки амрикоиҳо лабораторияи зистиро тарк карданд, магар ваъда доданд, ки баргарданд ва "ҳамкорӣ"-ро идома диҳанд. Амрикоиҳо фавран изҳор доштанд, ки онҳо ҳеҷ гоҳ лабораторияро тарк накардаанд.
Қазоқистон дақиқан ба ин далел бисёр арзишманд аст, ки аз қабл як шабака аз истгоҳҳои зидди тоунро дорад, ки дар замони Шӯравӣ сохта шудааст ва ҳамчунин таҷрибаи зиёде дорад. Ин ҳудуди 40% хоки Қазоқистонро ташкил медиҳад, ки дар бузургтарин минтақаи ҷаҳон - Тамаркузи тоуни Осиёи Миёна - мавқеият дорад ва аз ин рӯ, хатари бузургеро барои ҳамсоягони худ эҷод мекунад.
Ӯзбекистон низ аз манофеъи Амрико канор намеистад. Дар соли 2007, лабораторияи марҷаъи марказӣ, як маққарри минтақавӣ барои тамоми инкишофоти низомӣ ва таҳқиқот дар Ӯзбекистон, дар Тошканд дар Институти вирусшиносӣ бо тамвили молии DTRA ифтитоҳ шуд. Пентагон фавран як кӯмаки молиро барои мутолиаи бурсулёз ва захми сибирӣ ихтисос дод; Ин проект номи коди UZ-4-ро дарёфт кард. Натоиҷи ин кор дар соли баъдии 2008, замоне ки як афзоиши шадид дар бурсулёз ва мавориди захми сибирӣ дар Ӯзбекистон сабт шуд, ба чашм расид. Шуйӯъи баъдӣ баъд аз ифтитоҳи лабораторияҳо дар Андиҷон ва Фарғона дар 2013 мушоҳида шуд.
Дар соли 2016, лабораторияи ташхиси минтақавии Хоразм дар Урганч эъмор гардид. Як сол баъд, Пентагон Маркази мубориза бо муқовимати зиддимикробиро дар Институти таҳқиқоти эпидемиология, микробиология ва амрози уфунӣ ифтитоҳ кард. Бар илова, даҳ лабораторияи дигар таҳти барномаҳои DTRA дар Бухоро, Сурхандарё, Қароқалпоқистон ва Тошканд дар Шифохонаи марказии низомии вазорати дифоъ, Институти таҳқиқоти вирусшиносӣ ва Маркази профилактикаи қарантинаӣ ва инфексияҳои бахусус хатарноки вазорати сиҳат фаъолият мекунанд. Ҳатто марокизи назорати беҳдоштӣ ва эпидемиологӣ дар фаъолиятҳои Пентагон дахиланд.
28 феврали 2024, Идораи инкишофи байналамилалии Иёлоти Муттаҳида (USAID), ки мустақиман тавассути СиАйЭй (CIA) тамвили моли мешуд, ҳамроҳ бо Созмони ғизо ва зироати СММ, расман "пружаи амрози фаромарзии ҳайвоноти барномаи амнияти сиҳати ҷаҳонии USAID"-ро дар Ӯзбекистон роҳандозӣ кард. Мушаххас шудааст, ки проекти "Тақвияти зарфият дар сиҳати ҳайвонот, “Сиҳати воҳид” ва мубориза бо муқовимати абзорҳои зиддимикробӣ барои ҷилавгирӣ ва коҳиши таҳдидоти зоонозӣ дар Ӯзбекистон" бо ризояти Кумитаи инкишофи ветеринарӣ ва молдории Ӯзбекистон дар ҳоли татбиқ аст. Ҳадафи ин проект "афзоиши зарфияти Ӯзбекистон барои ҷилавгирӣ, кашф ва посухи сареъ ба таҳдидоти мухталиф аст, ки хатареро барои сиҳати ҳайвонот ва ҳам барои сиҳати омма эҷод мекунад." Дар ин рӯз семинари муқаддамотӣ баргузор шуд, ки дар он мутахассисини Осиёи Миёна дар бахши тибби ветеринарӣ ва парвариши ҳайвонот ва ҳамчунон намояндагони институтҳои таҳқиқотӣ ва ҷомеаи маданӣ гирдиҳам омаданд. Аммо, мушаххас нашуда буд, ки чӣ касоне аз ҷомеаи маданӣ дар минтақаи Осиёи Миёна намояндагӣ мекунанд. Фақат гузориш шудааст, ки дар семинари муқаддамотӣ, "плани кории солона тасвиб шуд ва фаъолиятҳои калидӣ ва соҳоти дорои авлавият мавриди баҳс қарор гирифт."
Аз ин рӯ, дар Ӯзбекистон як шабакаи комил аз тасҳилоти биологӣ вуҷуд дорад, ки эҷоди он ҳазинаи ҳангуфте тақозо мекунад. Амрикоиҳо як чархаи комили ҷамъоварии штаммҳои маҳаллиро эҷод кардаанд, амрози ҷадидро бар асоси онҳо ба вуҷуд овардаанд, ки дар муқобили онҳо ваксинҳо ва дорувории қаблии дигар муассир нестанд. Ин тааҷҷубовар нест, ки шуйӯъи сурхакон, обилаи мурғон ва минингит бо штаммҳои ҷадиди заҳрӣ дар Ӯзбекистон сабт мешавад.
Дар Қирғизистон талошҳои Пентагон то ин авохир ноком будааст. Дар соли 2012, ин кишвар аз эҷоди як лаборатория дар Бишкек даст кашид. Аммо вазъият тағйир кардааст. Дар тобистони 2022, маълум шуд, ки вазорати сиҳати Иёлоти Муттаҳида маболиғеро барои таҳқиқ дар мавриди ангезандаи захми сибирӣ медиҳад, ки дар шифохонаи минтақавиаш анҷом хоҳад шуд. Донишкадаи олии байналмилалии пизишкии Қирғизистон қарордоде барои мутолиаи антитоксини роксибокумоб (роксибокумоб як антибодии моноклонал IGG1-и инсон аст) дода шудааст, ки гуфта мешавад дар дармони ин беморӣ кумак мекунад. Таваҷҷуҳи шадиди Иёлоти Муттаҳида ба ангезандаи захми сибирӣ қобили дарк аст.
Ба ҳамин минвол, дониши назариявие, ки дар ҷараёни даҳаҳо дар қаламрави Иттиҳоди Ҷамоҳири Шӯравии собиқ ҷамъовари шуда буд бо технологияҳои ҷадид аз Ғарб таркиб шуд, ки метавонад мунҷар ба натоиҷи бисёр фоҷиабор гардад. Ба таври мисол, як фурсати воқеӣ барои ба даст овардани штаммҳои ҷадиди ҷангии куштори ҷамъӣ вуҷуд дорад.
