Фармондеҳони ӯзбек чӣ гуна паштунҳоро бар ӯзбекҳо ҳоким сохтанд?
Манбаъ: “Иттилооти рӯз”
Замоне, ки мардуми ӯзбеки Форёб дарёфтанд, ки низоми ҷумҳурӣ аз по меафтад ва иқтидори маҳаллии маршал Абдурашид Дӯстум, фармондеҳи номдори Шимол, дигар амре марбут ба гузашта аст, рӯйкарди тозае дар пеш гирифтанд: ба толибони ӯзбеки Форёб, касоне, монанди Салоҳиддин Айюбӣ, Махдум Муҳаммадолим Раббонӣ, Мавлавӣ Абдурраҳмон Рошид ва Асадуллоҳ Муродӣ, ки дар миёни мардуми ин вилоят шинохта шуда буданд, наздик шуданд. Ин мардум фикр мекарданд, ки қудрат ва маҳорати низомии ин фармондеҳон (ҳамроҳ бо нерӯи қобили таваҷҷуҳе аз мардуми маҳал, ки бо онон ва барои Толибон меҷнгиданд) сабаб хоҳад шуд, ки ин фармондеҳони ӯзбек пас аз суқути ҷумҳурият ба мақомҳои баланде дар ҳукумати Толибон бирасанд.
Аммо ҳангоме, ки яке аз фармондеҳони муҳимми ӯзбекҳо Махдум Муҳаммадолим Раббонӣ аз сӯи истихбороти гурӯҳи Толибон ба иттиҳоми “одамрабоӣ” боздошт шуд, чандин рӯз зери шиканҷаву таҳқиқоти ин гурӯҳ қарор гирифт ва ниҳоятан ба зиндоне дар Кобул интиқол дода шуд, ӯзбекҳое, ки интизори чунон рафтореро аз Толибон надоштанд, даст ба тазоҳурот заданд ва бо хашму безорӣ ба боздошти фармондеҳ Раббонӣ эътироз карданд. Аммо ин эътирозот суде барои озодии ин фармондеҳ накард, баръакс, бо вокуниши омехта бо таҳқиру тавҳини Толибон мувоҷеҳ шуд. То он ҷо, ки яке аз мақомҳои Толибон мардуми музоҳиракунандаро “шағолон” хонд.
Ҳанӯз равшан нест, ки сарнавишти ин фармондеҳони ӯзбек дар низоми Толибон чӣ хоҳад шуд. Он чӣ, ки то ҳадде равшан аст, ин аст, ки гурӯҳи Толибон ин фармондеҳони худро башиддат таҳти контрол дорад ва дар сурате, ки камтарин нишонаҳои тағйир ё чархиши мавзеъро дар онон бубинад, бедиранг муҷозоташон мекунад.
Чаҳор нафар аз фармондеҳони машҳури ӯзбек, ки барои Толибон ҷангидаанд ва дар сохтори маротиби қудрати ин гурӯҳ фарозҳо ва фурудҳои бисёреро таҷриба кардаанд, инҳо ҳастанд:
САЛОҲИДДИН АЙЮБӢ
Ин фармондеҳи хашину машҳур ба “Фотеҳи Арг” аз ӯзбекҳои Форёб, бошандаи рустои Миршоди вулусволии Алмори ин вилоят аст, ки тарафдорони вафодоре дар миёни Толибону бошандагони ин вилоят дорад. Ӯ беш аз 20 сол дар суфуфи гурӯҳи Толибон алайҳи НАТО ва ҳукумати ҷумҳурият ҷангида ва борҳо захмӣ шудааст.
Айюбӣ дар давраи аввали Толибон низ дар сафи ин гурӯҳ ҳузур дошт, аммо нақши ӯ дар давраи дувуми Толибон барҷастатар будааст. Ӯ ибтидо ба унвони фармондеҳи умумии ҷанг дар Форёб ва баъдан ба ҳайси волии Толибон дар Форёб ифои вазифа намудааст ва ду бор аз сӯи амрикоиҳо боздошт ва дар Багром зиндонӣ шудааст.
Айюбӣ дар рӯзҳои мунтаҳӣ ба суқути низоми ҷумҳурият аз Покистон вориди вилояти Лугар шуд ва баъд ба сӯи Кобул ҳаракат кард. Ӯ дар суқути Кобул, бавежа, тасарруфи Арги риёсатиҷумҳурӣ нақши асосӣ дошт, ки аз он пас ба “Фотеҳи Арг” машҳур шуд.
Як манбаъ аз наздикони Қорӣ Салоҳиддин Айюбӣ гуфт, ки ӯ пас аз тасарруфи Кобул ба Форёб, зодгоҳаш рафт ва дар он ҷо дар шаҳри Маймана дар як хонаи кироӣ зиндагӣ мекард. Аммо як сол пас аз суқути низоми қаблӣ ба дасти гурӯҳи Толибон вай як қасри сафеди чаҳортабқаӣ дар шаҳри Маймана эъмор кард, ки феълан дар он зиндагӣ мекунад.
Айюбӣ ҳамеша бо 50 бодигорд дар шаш мутар (ду зиреҳ, ду симурғи марбут ба Абдурашид Дӯстум, як фуртинер ва як ҳайлукс) гаштугузор мекунад. 50 горди хосси Айюбӣ таҳти фармони як фармондеҳаш ба номи Мулло Файзмаҳмуд Шабираҳмад қарор дорад.
Айюбӣ пас аз суқути Афғонистон дар постҳои раиси аркони қули урдуи Пактиё ва муовини вазорати эҳёву инкишофи деҳот кор кардааст. Ӯ дар ҳоли ҳозир фармондеҳи амнияи Толибон дар вилояти Зобул аст.
Дар авоили ба қудрат расидани гурӯҳи Толибон, вақте Айюбӣ вориди шаҳр Маймана мешуд, бо шумори зиёде аз мардум дар зодгоҳаш диду боздид дошт. Дар он дидорҳо, мардум таваққӯъоти хирад ва бузургии худро бо ин фармондеҳ дар миён мегузоштанд, аммо мардум батадриҷ вақте мутаваҷҷеҳ шуданд, ки ҳукумати Толибон он салоҳиятеро, ки гумон мерафт дар ихтиёри ин фармондеҳ ва амсоли ӯ қарор диҳад, ба ӯ намесупорад, дигар ба дидори ӯ нарафтанд. Дар ин рӯзҳо дидубоздидкунандаҳои Айюбӣ мунҳасиран фармондеҳон ва дӯстонаш ҳастанд.
Ин фармондеҳи ӯзбектабор то акнун ду бор ба далел он чи рӯйкарди инҳисорталабонаи қавмӣ хонда, норизоиятии худро эълом карда ва ба Форёб баргаштааст, аммо дар ҳар ду бор бо васотати Мавлавӣ Абдусалом Ҳанафӣ, муовини ӯзбектабори нахуствазири Толибон ба Қандаҳор баргашта ва пас аз дидор бо Мулло Ҳайбатулло дубора ба вазифааш дар постҳои мутааддид идома додааст.
МАХДУМ МУҲАММАДОЛИМ РАББОНӢ
Махдум Муҳаммадолим Раббонӣ, бошандаи рустои Шӯрчаи вулусволии Паштункути ин вилоят аст. Ӯ чеҳраи ҷанҷолӣ ва пурнуфуси Толибон дар Форёб аст, ки бештар аз 100 нафар аз фармондеҳони ӯзбеки Толибон таҳти фармонаш ҳастанд.
Махдум Муҳаммадолим Раббонӣ дар иморати гузаштаи Толибон низ дар сафи ин гурӯҳ қарор дошт. Ӯ дар иморати даври дувуми Толибон, ки мунҷар ба суқути ҳукумати Ашраф Ғанӣ шуд, дар Форёб нақши барҷастае дошт. Раҳбарии аксар ҷангҳои ин вилоятро ӯ ба дӯш дошт ва аксар фармондеҳони ӯзбеки Толибон аз ӯ итоат мекарданд.
Ӯ дар ҷараёни ҷангҳо як чашми худро аз асари ҷароҳат аз даст дод ва дар ҳамон айём тавассути неруҳои НАТО дастгир шуда ва ба Багром интиқол ёфт. Раббонӣ ҳудуди чаҳор ило панҷ сол дар назди амрикоиҳо зиндонӣ буд. Аммо дар мавриди чигунагии озодии Махдум Олим аз назди нерӯҳои НАТО ҷуз хабари кӯтоҳе дар яке аз расонаҳо маълумоти мувассақе дар даст нест.
Раббонӣ низ, мисли Айюбӣ, пас аз тасарруфи Афғонистон аз сӯи гурӯҳи Толибон, ба таърихи 22 ҷаддйи 1400 (12 январи 2022) аз сӯи истихбороти ин гурӯҳ ба иттиҳоми одамрабоӣ боздошт ва пас аз чанд моҳ дубора озод гардид. Боздошти ӯ таниш миёни ӯзбекҳову паштунҳои Форёбро афзоиш дод ва ӯзбекҳо дар як музоҳираи густурда контроли шаҳри Майманаро дар даст гирифтанд. Аммо Толибон бо эъзоми нерӯ ба шаҳри Маймана дубора контроли шаҳрро ба даст гирифта ва музоҳираҳои мардумиро фурӯ нишонданд.
Махдум Муҳаммадолим Раббонӣ ба сурати куллӣ бо сарони ҳукумати Толибон робитаи хубе дорад. Аз ҳамин сабаб фармондеҳони толибе, ки ба ӯ вафодор ҳастанд, умуман соҳибвазифаанд ва аз мавқеиятҳои худ канор гузошта нашудаанд.
Раббонӣ пас аз суқути ҳукумати ҷумҳурият дар хонаи Низомуддин Қайсорӣ, намояндаи маршал Абдуррашид Дӯстум дар шаҳри Маймана, зиндагӣ мекунад. Ӯ дар ин авохир як хонаи панҷманзила дар минтақаи Тоторхонаи шаҳри Маймана эъмор карда, ки то акнун такмил нашудааст. Раббонӣ бо 20 нафар бодигорд, бо се мутар (як зиреҳ, як симурғи марбут ба Абдурашид Дӯстум ва як ҳайлукс) дар шаҳр гаштугузор мекунад.
Вай пас аз ҳоким шудани Толибон дар Афғонистон ибтидо ба унвони муовини волии Сарипул муқаррар шуд ва баъдан ба ҳайси фармондеҳи амнияи вилояти Ғазнӣ аз сӯи раҳбарии Толибон интихоб шуд, ки то акнун дар фармондеҳии амнияи Ғазнӣ ифои вазифа мекунад.
МАВЛАВӢ АБДУРРАҲМОН РОШИД
Мавлавӣ Абдураҳмон Рошид, муовини вазорати муҳоҷирини Толибон, бошандаи рустои Гупи Миршикори вулусволии Алмор аст. Ӯ яке аз фармондеҳони ӯзбеки Толибон аст, ки аз давраи иморати аввали Толибон дар суфуфи ин гурӯҳ фаъолият мекунад.
Пас аз суқути давраи аввали Толибон вай ба кишвари Покистон рафт ва дар он ҷо зиндагӣ кард. Пас аз шурӯи фаъолияти низомии Толибон алайҳи низоми ҷумҳурӣ, вориди зодгоҳаш дар вулусволии Алмор шуд ва муддати кӯтоҳе раҳбарии ҷангро дар он вулусволӣ ба даст гирифт. Муддате низ ба ҳайси волии худхондаи Толибон дар Форёб вазифа иҷро кард, аммо бештар авқот дар кишвари Покистон зиндагӣ мекард.
Пас аз суқути ҷумҳурият дар августи соли 2021 мелодӣ Рошид ба унвони вазири зироати Толибон дар кишвар таъйин шуд. Аммо пас аз чанде аз маснади вазорат бардошта шуд ва ба ҳайси муини вазорати муҳоҷирини ин гурӯҳ таъйин шуд, ки то акнун дар ҳамин вазифа боқӣ мондааст.
Ин фармондеҳ замоне, ки дар Форёб меояд, бо 10 нафар бодигорд ва се мутар гаштугузор мекунад. Мардуми ӯзбек зоҳиран барои ӯ қудрате қоил нестанд ва таваққӯе аз ӯ надоранд. Дар сафараш ба Форёб, маъмулан касе аз шаҳрвандони ин вилоят ба истиқбол ё дидори ӯ намеравад.
ДОМУЛЛО АСАДУЛЛОҲ МУРОДӢ
Асадуллоҳ Муродӣ, машҳур ба “Муродӣ ака”, яке аз ҷангҷӯёни машҳури Толибон дар Форёб аст, ки дар ҷангҳои мунтаҳӣ ба суқути чанд вулусволии Форёб ва низ шаҳри Маймана нақши асосӣ дошт. Ӯ бошандаи рустои Қулибанди вулусволии Ширинтагоби Форёб аст ва акнун вазифаи расмӣ дар ҳукумати Толибон надорад.
Муродӣ пеш аз суқути ҳукумати ҷумҳурият бо 80 нафари муҷаҳҳаз бо силоҳҳои пешрафта дар ҷангҳо ҳузур меёфт ва тарафдорони зиёде дар миёни мардуму фармондеҳони Толибон дошт. Бештари вулусволиҳои Форёб дар ҳамлаҳои Толибон таҳти фармондеҳии ӯ суқут карданд. Як манбаъ аз миёни Толибон гуфт, ки бошандагони Форёб, бавежа, мардумони атрофнишин таваққӯъ доштанд, ки Муродӣ пас аз тасарруфи Афғонистон тавассути ин гурӯҳ ба ҳайси волии Форёб ва ё ба як вазифаи болотар муқаррар шавад, аммо ҳукумати Толибон то акнун вайро дар ҳеҷ вазифае муқаррар накардааст.
ТАВАҚҚӮЪОТИ БАРОВАРДАНАШУДА
Бошандагони ӯзбектабори Форёб интизор доштанд, ки фармондеҳони аршади ӯзбеки Толибон ба хотири ҷангҳое, ки карданд ва вафодорие, ки ба гурӯҳи Толибон нишон доданд, дар ин вилоят дар вазифаҳои муҳимми давлатӣ муқаррар шаванд. Аммо ба назар мерасад, ки ин бошандагон пас аз наздик ба се сол аз бозгашти Толибон ба қудрат ба ин натиҷа расидаанд, ки Толибон аз ин фармондеҳон сирфан ба унвони абзорҳои суқути низоми ҷумҳурӣ истифода кардаанд ва қарор нест, ҳатто дар сутӯҳи кӯчаки маҳаллӣ қудрате ба онон вогузар шавад.
Ду нафар аз бошандагони шаҳри Маймана, маркази Форёб (бо ҳифзи номшон) ба рӯзномаи “Иттилооти рӯз” гуфтанд, ки аз фармондеҳони ӯзбектабори Толибон маъюс шудаанд. Ба назари онон, ҳукумати Толибон бинобар таассуботи қавмӣ барои ин фармондеҳони ӯзбектабор ва дигар низомиёни радаи пойинтар ҳамроҳашон вазифаҳои бисёри одӣ ва холӣ аз қудрат дар назар гирифта ва ҳеҷ як аз ин фармондеҳонро дар вазифаҳои муҳиму маънодори давлатӣ нагумоштааст.
Ин бошандагон мегӯянд, ки Толибон ба интисоби афроде аз ақвоми ғайриӯзбек, бавежа, аз қавми паштун дар раёсатҳои калидии ин вилоят даст задаанд: «Дар ҳоли ҳозир дар раёсатҳои калидии ин вилоят, аз ҷумла истихборот, муставфит, маҳкама, адлия ва чанд раёсати дигар, ки аз раёсатҳои калидии як вилоят маҳсуб мешаванд, афроде аз қавми паштун ҷо ба ҷо шудаанд, дар ҳоле, ки дар замони ҷумҳурият дар ин раёсатҳо фақат афроди қавми паштун набуданд.”
