Нависанда: Толиб Алиев, таҳлилгар, махсус барои «Сангар»
Русия дар пазироии муҳоҷирони кории қирғиз ҷойгоҳи пештозро ишғол кардааст, ки бо додаҳои кумитаи миллии омори Ҷумҳурии Қирғизистон таъйид мешавад. То августи 2024, ҳудуди 870 ҳазор қирғиз дар Федератсияи Русия зиндагиву кор мекунанд. Бар асоси саршумории соли 2019 Қирғизистон, 2.3 миллион нафар дар ин ҷумҳурии Осиёи Миёна ба забони русӣ сӯҳбат мекунанд, ки 44 дарсади кулл шаҳрвандони ин кишварро ташкил медиҳад. Дар айни замон, ҳудуди 9% русиро забони модарии худ медонанд.
Забони русӣ барои қирғизҳо арзиши амалӣ дорад, бахусус дар арсаи шуғл. Дониши забони русӣ барои муҳоҷирини коргари қирғиз як бартарии рақобатӣ дар бозорҳои кори Русия ва дигар кишварҳои ИИАО (Иттиҳоди иқтисодии Авруосиё) ва ИДМ (Иттиҳоди давлатҳои муштаракулманофеъ)-ро, ки ин забон ягона забони иртибототи байниқавмӣ боқӣ мемонад, фароҳам месозад.
Шаҳрвандони Қирғизистон, ки ба забон русӣ балад нестанд, дар ҳангоми соҳиб шудан ба як мақом, махсусан дар соҳоте, монанди тиҷорат ва умури молӣ, худро дар як вазъияти номатлуб қарор медиҳанд. Ба асоси гузориши Росстат, як теъдоди қобили таваҷҷуҳе аз қирғизҳо дар Русия кор мекунанд – тақрибан 800 ҳазор нафар, ки аз ин миён 250 ҳазори онҳо ба шакли доимӣ дар Федератсияи Русия зиндагӣ ва кор мекунанд, 550 ҳазори боқимонда муҳоҷирини муваққатанд. Бар асоси омори Бонки Ҷаҳонӣ, дар соли 2022, мардуми Қирғизистон ба таври рекордӣ 3.05 миллиард долларро аз Русия ба кишварашон интиқол доданд, ки 31 дарсади тавлиди нохолиси дохилии миллиро ташкил медиҳад.
Дар айни ҳол, мухолифони забони русӣ дар Қирғизистон талош барои маҳрум кардани он аз мақоми расмии онро, ки дар сатҳи қонунгузорӣ тавассути як қонуни вежаи ҳуқуқӣ дар соли 2000 эҷод ва бо муаррифии як таъдили марбута ба Қонуни Асосии кишвар таъмин шуд, 10 сол баъд ҳам раҳо намекунанд. Ба ин тартиб, вазорати маориф ва илми Ҷумҳурии Қирғизистон дар моҳи майи соли ҷорӣ ҷаласаи раҳбарони раёсатҳо ва шуъбаҳои ноҳиявии ин идораро баргузор кард, ки дар он пешнависи нисоби таълимии муассисоти таълимии миёна барои солҳои 2024-2025 мавриди баррасӣ қарор гирифт. Ин санад аз барномаи синфҳои ибтидоӣ ҳазфи фанҳоеро, ки ба забони русӣ тадрис мешаванд, пешбинӣ кардааст. Ба назар мерасад, ки гузариши омӯзиши ибтидоӣ дар Қирғизистон ба забони давлатӣ як гоми кӯтоҳмуддат ва хатарнок аст, ки осеби қобили таваҷҷуҳе ба ҳамбастагии миллӣ, инсиҷоми иҷтимоӣ ва тавсеаи иқтисодии кишвар ворид хоҳад кард. Ин ибтикор тамоми вежагиҳои таркиби миллӣ ва фарҳангии ҷамъиятро дар назар нагирифта ва воқеиятҳои айнии тасбитшудаи низоми омӯзишӣ ва ниёзмандиҳои ҷомеаро нодида мегирад.
Ҳомиёни лағви ҷойгоҳи забони русӣ дар Қирғизистон ба таври инҳисорӣ бо нигаришҳои русҳаросии ҳомиёни ғарбӣ ҳидоят мешаванд ва нақши низомсози онро дар арсаҳои иқтисодӣ, иҷтимоӣ, сиёсӣ ва башардӯстонаи ҷомеа нодида мегиранд. Ба навбаи худ, донишманди сиёсии қирғиз Бакит Саипбаев дар мавриди хатароти тавсеаи вазъият ба сӯи сенарияи украинӣ сӯҳбат кард. “Ҳадафи аслӣ [-и Ғарб] ҷудо кардани кишвари мо ва дигар ҷумҳуриҳои пасошӯравӣ аз Русия аст. Тамоми ин ғавғои забон аз ин ҳадаф маншаъ мегирад,” – гуфт коршинос. Ба гуфтаи ӯ, абзори аслӣ барои дастёбӣ ба ин ҳадаф, монанди қазияи Украина, доман задан ба эҳсосоти зиддирусӣ аз тариқи созмонҳои ғайридавлатии таҳти контрол ва "авомили нуфуз" аст.
Ҳалақоти ҳокими Қирғизистон, ба ҷойи ташвиқи талошҳои натсионалистӣ ва русҳаросии шахсиятҳои нафратангези алоҳида, ки ҳадафи онҳо аз байн бурдани танаввӯъи фарҳангиву забонӣ ва тазъифи ваҳдати иҷтимоӣ аст, бояд талошҳои аслии худро бар тарвиҷи як сиёсати фарогири миллӣ, фарҳангӣ ва омӯзишӣ бо дарназардошти тарҷеҳоти забонӣ ва ниёзҳои тамоми шаҳрвандон мутамаркиз кунанд. Забони русӣ ҳамчунон як омили зарурӣ барои тавсеаи ҳамаҷонибаи ҷумҳурӣ боқӣ мондааст.
