Чӣ гуна Амороти Муттаҳидаи Арабӣ, Арабистони Саудӣ ва Қатар барои нуфуз бар Толибони мамнуъшуда дар Русия меҷанганд ва Русия чӣ мекунад
Нависанда: Андрей Серенко, мудири Маркази таҳлили Ҷамъияти сиёсатшиносони Русия
Манбаъ: Независимая газета, Русия
Қатар, Амороти Муттаҳидаи Арабӣ (АМА) ва Шоҳигарии Арабистони Саудӣ (ШАС) ба таври қобили таваҷҷуҳе талошҳои сиёсӣ, дипломатӣ ва иттилоотии худро дар ҷиҳати Афғонистон афзоиш додаанд. Ин кишварҳои арабӣ имрӯз, бидуни муваффақият, аз таваққуфи тӯлонимуддати стратегӣ дар бозии геополотикии қудратҳои бузурги минтақаӣ ва ҷаҳонӣ, ки пас аз хурӯҷи сареъи неруҳои Иёлоти Муттаҳида ва НАТО аз Афғонистон дар августи 2021 ба вуҷуд омад, барои манофеъи худ истифода мекунанд. Раҳбарони Толибон, ки ба қудрат расиданд, ҳатто аз Эрон, Чин ва Русия, мухолифони аслии проект Ғарб дар Афғонистон, натавонистанд ба расмият шинохтани сиёсӣ ва кӯмакҳои моливу иқтисодии хориҷиро ба даст оранд. Дар натиҷа, давлати Афғонистон, ки ба лутфи Созишнома бо Амрико дар феврали 2021 таҳти контроли Толибон қарор гирифт, дар вартаи як буҳрони систематики ноумедкунанда фурӯ рафтааст, ки дар оянда роҳи қобил пешбиние барои хурӯҷ аз он вуҷуд надорад.
Дар ин замина, шоҳигариҳои араби Халиҷи Форс дасти ёрии худро ба сӯи Толибон дароз карданд. Қатар, Амороти Муттаҳидаи Арабӣ ва Арабистони Саудӣ барои нуфуз бар ҷиноҳҳои мухталиф дар дохили режими Толибон ва бар ҳамин асос, бар вазъияти Афғонистон ва минтақа ба таври куллӣ бо якдигар рақобат мекунанд. То ба имрӯз, сохторҳои давлатӣ ва тиҷории Амороти Муттаҳидаи Арабӣ бо раҳбарии Шабакаи Ҳаққонӣ (созмони мамнӯъа дар Федератсияи Русия), ки раҳбари он Сироҷуддин Ҳаққонӣ, сарпарасти вазорати умури дохилаи Толибон аст ва амалан фаъолиятҳои Раёсати амнияти миллӣ (РАМ) ва ситоди кулли Толибонро контрол мекунад, ҳамкорӣ доранд. Ба лутфи ин мушорикат аст, ки тоҷирони Амороти Муттаҳидаи Арабӣ ахиран тавонистанд аз руқабои қатарӣ ва турк барои хадамотрасонӣ ба фурудгоҳи Кобул пешӣ бигиранд.
Қатар то ҳамин авохир танҳо қодир ба контроли фаъолиятҳои дафтари сиёсии Толибон дар Доҳа ва ҳамчунин нуфуз бар "гурӯҳи Қандаҳор" дар давлати Толибон буд, ки тавассути муовини нахуствазир Мулло Абдулғанӣ Бародар раҳбарӣ мешавад. Ба хубӣ шинохта шудааст, ки гурӯҳи Бародар ва гурӯҳи Ҳаққонӣ руқабои аслӣ дар мубориза барои раҳбарӣ дар даруни Толибон ҳастанд ва то кунун метавон аз навъе баробарии қудрат сӯҳбат кард, шояд бо бархе имтиёзоти Ҳаққониҳо. Бо ин ҳол, ба назар мерасад, ки Доҳа қасд дорад ин тавозуни қуваҳоро ба нафъи худ тағйир диҳад. Ин мумкин аст сафари дурӯзаи ахири Мулло Муҳаммад Яъқуб, вазири дифоъи Толибон (, ки ҳамчунин писари бунёнгузор Толибон, Мулло Муҳаммад Умар ва раҳбари севумин ҷиноҳи бузурги раҳбарии Толибон аст) ба Қатарро тавзеҳ диҳад. Раиси идораи низомии Кобул дар Доҳа дар болотарин сатҳ дидор кард: Мулло Яъқуб бо Тамим ибни Ҳамад ал-Сонӣ амири Қатар, бо Холид ибни Муҳаммад ал-Атия вазири дифоъ, Муҳаммад ибни Абдурраҳмон ал-Сонӣ вазири умури хориҷа, ҳама раҳбарони аслии блоки низомии Қатар гуфтугӯ кард.
Тарафи қатарӣ ба Мулло Яъқуб пешниҳод имзои созишномаи вежа дар ҳавзаи дифоъиро дод. Ба вежа, натанҳо имкони омӯзиши донишҷуёни афғон дар муассисоти омӯзишии низомии Қатар ва кӯмак дар сохти зерсохтҳои низомӣ дар Афғонистонро фароҳам месозад, балки аз будҷаи Қатар ҳазинаҳои вазорати дифоъи Толибонро ба унвони кӯмакҳои пулӣ барои низомиён таъмин мекунад. Ба иборати дигар, Доҳа омодаи оғози пардохти ҳуқуқ ба шибҳи низомиёни Толибон аст, ки акнун аз тариқи ниҳоди артиши Афғонистон қонунӣ шуда ва таҳти контроли Мулло Яъқуб мебошад.
Ба ҳамин минвол, акнун Қатар ду шахсият умедворкунандаро дар ҳайати сиёсии Афғонистон дорад - Мулло бародар ва Мулло Яъқуб, ки бо ҳам, бо такя бар ҳимоятҳои мутанаввеъи ва кӯмакҳои Доҳа метавонанд мубориза барои қудратро дар даруни Толибон бо гурӯҳи Ҳаққонӣ, ки такя бар АМА ва Покистон мекунад, ташдид бахшанд. Дуруст аст, ки ба гуфтаи бархе аз нозирон, омили покистонӣ акнун аз назари тавонмандӣ дар ҳоли таслим шудан ба дасисаҳои арабӣ аст, ки иртиботи мустақиме бо буҳрони шадиди дохили Покистон дорад.
Далоиле вуҷуд дорад, ки бовар кунем афзоиши омили қатарӣ дар Афғонистон натанҳо ба нафъи Доҳа амал хоҳад кард: ҳамон тур, ки мушаххас аст, амрикоиҳо аз тариқи Қатар аст, ки проектҳои мухталифи худ дар Афғонистонро бо муваффақият иҷро мекунанд. Ба гуфтаи бархе манобеъ, созмонҳои иттилоотии Амрико дар Қатар акнун масъулияти ҷамъоварии аслии иттилооти истихборотӣ дар мавриди Афғонистонро бар ӯҳда доранд. Тақрибан ба таври қатъ, ҳам даъвати Мулло Яъқуб ба Доҳа ва ҳам идеяи тавофуқи дифоъӣ байни Қатар ва артиши Толибон бидуни мушорикати намояндагони Вашингтон созмондеҳӣ нашудааст.
Дар пасзаминаи фаъол шудани Доҳа ва Абудабӣ дар Афғонистон, ки тақрибан ошкоро умедворкунандатарин ҷиноҳҳои Толибонро барои худ муталошӣ кард, ба назар мерасад, Риёз стратегияи зарифтареро интихоб кардааст. Саудиҳо ҳамзамон бо ҳар се гурӯҳи аслии зинафъ дар раҳбарии ҳукумати Толибон дар Кобул, бо даъват аз намояндагони бонуфузи клани Ҳаққонӣ, гурӯҳҳои Мулло Яъқубу Мулло Бародар ба гуфтугӯ ва ҳамзамон бо партоби милаҳои моҳигирӣ аз тариқи дипломатияи мазҳабӣ ба Қандаҳор, ҷое, ки мақарри ҳукумати соягии Толибон қарор дорад, шурӯъ ба кор карданд.
Дар стратегияи саудиҳо дар Афғонистон, “дипломатияи ҳаҷ” нақши вежае ифо мекунад, замоне, ки дар сафари зиёрати Макка, коргузорони бисёр таъсиргузор аз ҷиноҳҳои мухталифи Толибон барои мусоҳиба амалан ба Арабистони Саудӣ меоянд. Ба унвони мисол, ахиран Анас Ҳаққонӣ, бародари кӯчактари Сироҷуддин Ҳаққонӣ, ки ба унвони як равшанфикри исломии ҷавон бо ояндаи хуб шӯҳрат дорад, дар миёни онҳо дида шуд. Бар асоси бархе иттилоот, илова бар Анас Ҳаққонӣ, ҳудуди 100 корманд ва фармондеҳи дигари Толибони Афғонистон низ аз канали “дипломатияи ҳаҷ” убур хоҳанд кард.
Ба таври куллӣ, дипломатияи мазҳабӣ қудратмандтарин ва инҳисоритарин захираи Арабистони Саудӣ аст: подшоҳе, ки мутаваллии муқаддасоти аслии ислом аст, мумкин аст бе далел бовар надошта бошад, ки агар Доҳа ва Абудабӣ дар беҳтарин ҳолат битавонанд 300 ҳазор толибро контрол кунанд, пас садои Риёзро, агар саудиҳо бихоҳанд, тамоми 35 миллион афғон хоҳанд шунид.
Бо ин ҳол, ин садо мумкин аст тавассути миллионҳо мусулмон дар ҷумҳуриҳои Осиёи Марказии пасошӯравӣ низ шунида шавад, ки мумкин аст онҳо низ таҳти таъсири паёмадҳои фаъол шудани дипломатияи рақиби арабӣ дар Афғонистон қарор гиранд. Ва саволоти бамаротиб бештар аз посух дар ин ҷо вуҷуд дорад. Пули қатариҳову аморотиҳо ва саудиҳо ба дасти кадом тараф меафтад? Чӣ проектҳои муртабити дигаре мумкин аст на танҳо дар миёни бозаргонон, балки дар миёни сервисҳои махфии кишварҳои Халиҷ низ мавриди таваҷҷуҳ қарор гирад? Оё ин проектҳо фақат ба Афғонистон ва Толибон маҳдуд хоҳад шуд? Бархе аз нозирон бар ин боваранд, ки "ренесанси сиёсии арабӣ" – и оянда дар Афғонистон наметавонад бар Ӯзбекистон, Тоҷикистон, Қирғизистон, Туркманистон ва ҳатто Қазоқистон таъсир бигузорад, ҷое, ки маҳбубияти доктринаҳо ва брендҳои мазҳабии хос афзоиш ёфтааст. Дар худи Афғонистон, беш аз 5 ҳазор ҷангҷӯи хориҷӣ, умдатан аз ҷумҳуриҳои Осиёи Марказии пасошӯравӣ комилан ором дар суфуфи "Давлати исломӣ" (ДОЪИШ, мамнуъа дар Федератсияи Русия) қарор доранд. Ва ҳеҷ тазмине вуҷуд надорад, ки бо зуҳури тилоҳои арабӣ дар Афғонистон, ин ҷангҷӯён афзоиш пайдо накунанд.
Ҳанӯз душвор аст, ки бигӯем дипломатияи Русия чӣ гуна мехоҳад ба ин чолишҳо ва тафовутҳои зариф дар вазъияти сиёсии Афғонистон посух диҳад. Яке аз мӯътабартарин сиёсатмадорони афғон, ки самимона аз ҳамкорӣ бо русҳо ҳимоят мекунад ва иттифоқан бо бархе аз дасисаҳои арабҳо дар минтақа ба хубӣ ошно аст, зимни як тамоси телефонӣ гуфт: "Нуфузи Русия имрӯз дар Афғонистон, аз ҷумла дар шимол, ки муҳиммтарин бахши он барои Москва аст, сифр аст." Вай қавл дод, ки дар рӯзҳои оянда "барои навиштани номае ба Путин" менишинад, зеро "каси дигаре дар Маскав вуҷуд надорад, ки ба ӯ муроҷиа кунад ва натанҳо барои афғонҳо, балки барои кулли минтақа, ҳатто рӯзҳои сахттар аз ин дар пеш аст."
