Ҳинду Покистон аз гуруҳҳои ифротӣ дар Афғонистон чӣ гуна истифода мекунанд?
Нависанда: доктор Холиддин Зиёӣ, раиси Андешакадаи гуфтугӯи таълимии миллати Афғонистон, махсус барои “Сангар”
Вазири хориҷаи Толибон Амирхон Муттақӣ дар як сафари расмии панҷрӯза, ки аз кишвари Ҳинд дидан мекунад, меҳмони мадрасаи “Дорулулуми Девбанд” дар аёлати Утар Прадеши Ҳинд буд. Мадрасае, ки ба “Алаҳзари ҷануби Осиё” машҳур аст ва дар миёни мусулмонон аз ҷойгоҳи вижае бархурдор аст.
Ин мадраса дар соли 1866 милодӣ тавассути Мавлоно Муҳаммадқосим Нанаутавӣ, Рашид Аҳмад Ганговӣ, Зулфиқор Алӣ Девбандӣ ва бар асоси афкори Шоҳ Валиуллоҳ Деҳлавӣ ва писаронаш таъсис шуд.
Дере нагузашт, ки шохаҳояш ба саросари шибҳиқораи Ҳинд, аз ҷумла Покистони имрӯзӣ, густариш ёфт. Толибони Афғонистон худро пайрави омӯзаҳои мадориси девбандии кишвари Ҳинд медонанд ва таҳсилкардаҳои мадориси девбандӣ дар Покистон ҳастанд, дар ҳақиқат мадориси девбандӣ дар Покистон аз фурӯъи мадориси аслии Девбанди Ҳинд мебошанд.
Тасовири истиқбол, ки аз ҳузури вазири хориҷаи иморат Муттақӣ дар мадрасаи Дорулулуми Девбанди кишвари Ҳиндустон мунташир шудааст , нишон медиҳад, ки масъулони ин ниҳод истиқболи шоёне аз вай кардаанд.
Ин истиқбол дар ҳоле сурат мегирад, ки Толибон таҳти номи омӯзаҳои девбандӣ сахтгиронатарин қавонинро бар мардуми Афғонистон таҳмил кардаанд ва занони Афғонистонро аз омӯзиш, кор ва ҳузур дар амокини тафреҳӣ мамнуъ кардаанд. Сиёсатҳое, ки ба апартеиди ҷинсиятӣ шинохта мешаванд ва дар таорузи ошкор бо дастуроти илоҳӣ ва шариати Муҳаммадӣ қарор дорад.
Муқаддима
Рақобати стратегӣ миёни Ҳинду Покистон дар Афғонистон собиқае тӯлонӣ дорад.
Афғонистон барои ҳар ду кишвар арсаи умқи стратегиро ташкил медиҳад. Покистон барои таъмини умқи амниятӣ ва нуфуз бар ҳамсоягони шарқӣ ва Ҳинд барои ҷилавгирӣ аз нуфузи ҳомиёни Покистон ва таъмини манофеи сиёсии иқтисодии худ ҳамеша дар талоши таъсиргузорӣ ва контроли давлатҳои Афғонистон ҳастанд.
Давлатҳо ба ҷои рӯёрӯии мустақими комил аз гузинаи пурҳазинаи ҷанг худдорӣ карда ва сиёсати худро аз роҳи камҳзинатаре пеш мебаранд ва “пешбурди аҳдоф аз тариқи воситаҳо/гурӯҳҳои маҳаллӣ” баҳра бурдаанд. Падидае, ки дар адабиёти равобити байналмилалӣ таҳти унвони “ҳимоят ва истифодаи абзорӣ аз гурӯҳҳои мусаллаҳи ғайридавлатӣ” мавриди таҳлил қарор гирифтааст.
Шавоҳиди таърихӣ ва радёбии ҳимоятҳо нишон медиҳад, ки ҳимоятҳои давлатӣ метавонад ба натоиҷи ғайри қобили пешбинӣ, фирқагароӣ ва бесуботии баландмуддати минтақа бианҷомад.
Мурури адабиёт ва чорчуби назарӣ
1 - Давлати ҳомӣ ва абзорсозӣ: мутолиот нишон медиҳад, давлатҳо гоҳе гурӯҳҳои террористиро ба унвони нерӯҳои пинҳон барои дастёбӣ ба аҳдофи сиёсати хориҷии камҳзина ба кор мегиранд, аммо ин “баракат” мумкин аст ба “нақмат” бадал шавад, вақте гурӯҳҳо худмухтор шаванд ё ҳазинаҳои бозгаштанопазир эҷод кунанд.
2 - Нақши мударрисҳо ва ҷараёнҳои фикрӣ: шабакаҳои омӯзиши мазҳабӣ (мадарсаҳо) ва ҷараёнҳои фикрӣ, монанди мактаби Девбандӣ дар ҳамгароии идеологии Толибон ва бархе гурӯҳҳои покистонӣ нақш доштаанд. Ин пайванди фарҳангӣ - мазҳабӣ, абзори нуфузи идеологиро қудратманд мекунад ва дасти кам бахше аз пайвандҳое байни Афғонистон ва Покистонро тавзеҳ дода тафсир мекунад.
3 - Сиёсати рақобати ниёбатӣ миёни Ҳинду Покистон: пажӯҳишҳо ва гузоришҳои сиёсатгузорӣ ҳокӣ аз он аст, ки рақобати ҳиндӣ-покистонӣ, Афғонистонро ба саҳнаи дахолатҳо ва ҳимоятҳои рақобатӣ бадал сохтааст. Ҳар тараф муддаӣ аст дигарӣ аз бозигарони ниёбатӣ дар хоки Афғонистон истифодаи абзорӣ мекунад.
Мутолиаи мавридӣ: Покистон
- Созукорҳо: муассисоти низомӣ ва истихборотии Покистон (бавежа бахшҳое аз артиш ва ISI) тайи даҳаҳо бо шабакаҳои ҷиҳодӣ ва мударрисҳо пайвандҳое барқарор кардаанд, то нуфуз дар қабоили марзӣ ва Афғонистонро тақвият кунанд.
Ин ҳимоятҳо аз шаклдиҳӣ ва таҷҳизи гурӯҳҳо, то тасҳили луҷистикӣ ва сиёсиӣ мутағайир будааст. Гузоришҳои ҳуқуқибашарӣ ва мутолиотӣ таърихӣ, нақши ҳимоятҳои низомии дипломатии Покистон дар шаклгирӣ ва тадовуми Толибонро таъйид кардаанд.
- Паёмадҳо: ҳимояти баландмуддат боиси тақвияти шабакаҳои шибҳинизомӣ, тақлили машрӯияти давлатҳои марказии Афғонистон ва вобастагии мутақобили гурӯҳҳо ба ҳомиёни хориҷӣ шудааст. Ин улгу ҳамчунин ҳазинаҳои бозгаштӣ (монанди рушди ифротгароии фаромарзӣ ва ноамнии дохилиро дар Покистон) доштааст.
Мутолиаи мавридӣ: Ҳинд
- Сиёсат ва абзорҳо: Ҳинд низ талош кардааст барои барқарории иртибот ва коҳиши нуфузи Покистон, равобити дипломатӣ ва тавсеа бо давлатҳо ва бозигарони ғайридавлатӣ дар Афғонистонро тақвият кунад. Аз проектҳои имронӣ ва дипломатияи умумӣ то афзуда шудани нуфузи сиёсӣ дар Кобул. Иттиҳомоте аз сӯйи Покистон дар бораи истифодаи ниёбатии Ҳинд низ матраҳ шуда ва дар фазои таблиғотии амнияти минтақа барҷаста шудааст.
- Маҳдудиятҳо: Ҳинд ба хотири манофеи худ маҳдудиятҳое дорад: имкони вуруди мустақим ба бозии мусаллаҳона дар сатҳи мушобеҳи Покистон барои Деҳлӣ вуҷуд надошта ё барояш пурҳазина аст. Бино бар ин, Ҳинд бештар аз абзори сиёсӣ, иқтисодӣ ва иттилоотӣ ва фарҳангӣ истифодаи нарми абзорӣ кардааст.
Механизмҳои иртиботӣ: мадарсаҳо, шабакаҳои фикрӣ ва дастгоҳҳои иттилоотӣ
1 - Шабакаи идеологӣ (мадарсаҳо): мадарсаҳое, ки омӯзиши Девбандӣ ё гароишҳои мушобеҳ доранд, майдони нуфузи рақобати фарҳангӣ ва идеологӣ фароҳам мекунанд. Ин муассисот на танҳо парваришгари рӯҳониёнанд, балки метавонанд пайвандҳои шабакаҳое миёни Толибон ва ҳалқаҳои покистонӣ барқарор созанд.
2 - Истихборот ва воситасозӣ: созмонҳои иттилоотӣ - низомӣ метавонанд лояи иҷроии пуштибонӣ, омӯзиш ва ҳидоятро фароҳам созанд — аммо ин таомул ҳамеша контролпазир нест ва ҳазинаҳои стратегӣ ва паёмадҳои фароминтақавӣ ҷуброн нопазирро ба думбол дорад.
Таҳлили оянда: сенарияҳо ва паёмадҳои амниятӣ-стратегӣ
Сенарияи 1 — “идомаи рақобати контролшуда бо рафторҳои бозгаштӣ”
Давлатҳо ба истифодаи абзорӣ аз гурӯҳ ифротӣ ба унвони артиши заминии арзонқимат идома медиҳанд.
Сенарияи 2 — «иқдоми талофиҷуёна ва чашм барҳам задани гурӯҳҳо ифротӣ аз контрол хориҷ мешаванд, гурӯҳҳои ниёбатӣ аз контрол хориҷ шуда ва манофеъи муваққати ҳомиро таҳдид мекунанд (даст задан ба амалиёти алайҳи ҳамон ҳомӣ ё густариш ба бозигарон севум). Буҳрони минтақаӣ фаротар аз марзҳоро рақам мезанад.
Сенарияи 3 — “тадвини тавофуқоти минтақаӣ барои маҳори абзорсозӣ”
Агар бозигарони минтақаӣ (бо миёнҷигарии бозигарони фароминтақаӣ) механизмҳои эътимодсозӣ ва назорат эҷод кунанд, имкони коҳиши истифодаи абзорӣ вуҷуд дорад, аммо таҳаққуқи ин сенария ба иродаи сиёсӣ ва ахлоқи давлатӣ ва ҳамчунон тазминҳои байналмилалӣ ниёз дорад.
Рискҳо ва нуқоти буҳрон
- “Вобастагии баргаштӣ”: гурӯҳҳое, ки рӯзе абзор буданд мумкин аст худхоста хостори имтиёз ва нуфузи сиёсӣ шаванд.
- “Рақси иттиҳомзанӣ ва амалиётнамо”: иттиҳомоти мутақобил (монанди иддаои истифодаи тарафи муқобил аз “проксиҳо”) метавонад ба амалиёти талофиҷӯёна ва ташдиди низомӣ миёни ҳамсоягон бианҷомад.
- “Фароянди машрӯиятзудоӣ”: ҳимоят аз гурӯҳҳои ифротӣ машрӯияти сиёсӣ ва ахлоқиро барои ҳомиёни онҳо башиддат хадшадор мекунад. Паёмади баландмуддати коҳиши сармояи сиёсӣ ва иқтисодӣ, бахусус беэътимодӣ ва афзоиши фишори байналмилалӣ аст.
Тавсияҳои сиёсатӣ (амалӣ ва миёнмуддат)
1 - Шаффофият ва посухгӯии минтақаӣ: фишор барои гуфтугӯи минтақаӣ бо ҳузури миёнҷигари бетараф барои тарроҳии чорчубе ҷиҳати ҷилавгирӣ аз ҳимоятҳои ниёбатӣ; Назорати байналмилалӣ бар марзҳо.
2 - Ҷудосозии пуштибониҳои амниятӣ аз равобити мазҳаби-фарҳангӣ: сармоягузорӣ дар ниҳодҳои омӯзишии мунъатафипазир ва барномаҳои маданӣ, ки аз идеологиясозӣ ҷилавгирӣ кунанд.
3 - Коҳиши ҳазинаҳои истифода аз прокси: аз тариқи иқдомоти назоратӣ, таҳримҳои ҳадафманд ва бастаҳои мушаввиқи сиёсӣ барои ҳазфи ангезаҳои кӯтоҳмуддат баҳрабардорӣ шавад.
4 - Роҳкорҳои сулҳ ва мушорикати сиёсӣ дар Афғонистон: кӯмак ба эҷоди раванди фарогири сиёсӣ, ки гурӯҳҳоро водор кунад, то аз абзорҳои хушунатомез фосила бигиранд ва вориди сохторҳои расмии прусаи сиёсӣ шаванд.
Натиҷагирӣ
Истифодаи абзорӣ аз гурӯҳҳои ифротӣ барои дастёбӣ ба аҳдофи кӯтоҳмуддат метавонад абзори коромаде барои давлатҳо ба назар ояд, вале таҷрибаи таърихӣ ва пажӯҳишӣ нишон медиҳад, ки чунин сиёсатҳое рискҳои баландмуддати хатарнок эҷод мекунанд. Бесуботии минтақаӣ, ташдиди ифротгароӣ ва бозтобҳои нохушоянди дохилӣ ва байналмилалӣ барои ҳомиёни гурӯҳи ифротӣ ва ҷиҳодӣ ба вуҷуд меоварад.
Афғонистон ба унвони майдони рақобатҳои кишварҳои ҳамсоя ва ҷаҳон ниёзманди роҳҳалҳои минтақаӣ ва байналмилалӣ аст, то аз чархаи истифодаи абзоргунаи гурӯҳҳои террористӣ берун ояд.
Истихбороти Ҳинд бо фароҳам кардани боздиди Муттақӣ аз мадрасаи “Дорулулуми Девбандӣ” дар Ҳиндустон талоши зиёд дорад, то мадориси динӣ, бахусус мадрасаи девбандии кишвари худро ба мадориси динии ифротии Афғонистон ва бахусус мақомоти иморати толиб иртибот диҳанд, то унсури таъсиргузории мадориси динӣ ва маънавии Покистонро болои афроди иморати толиб аз дасти истихбороти Покистон барои ҳамеша бигиранд ва азони худ кунанд. Дар ҳақиқат Ҳинд мехоҳад Покистонро дар Афғонистон халъи силоҳ карда ва таъсиргузории маънавӣ ва идеологии мадориси дини Покистонро болои мақомот ва афроди иморати толиб маҳдуд бисозад.
Ҳама кишварҳои ҳамсоя, бахусус Ҳинду Покистон, дар истифодаи абзорӣ ва контроли ҳаракатҳои ифротӣ дар Афғонистон барои пешбурди манофеи худ ба сурати шадид вориди рақобат шудаанд.