امام‌علی رحمان از دید یعقوب یسنا
تدبیرِ جناب امام‌علی رحمان رهبر و رییس‌جمهور تاجیکستان در مدیریت سیاست مدرن، فرهنگ و دیانت
نویسنده: دکتر یعقوب یسنا، استاد تاریخ، فرهنگ و ادبیات، عضو شورای مشاوره “سنگر”
چاپ‌شده در روزنامه “جمهوریت” (تاجیکستان)
مقدمه
من سال 1395 خورشیدی برای شرکت در جشن نوروز به تاجیکستان دعوت شده بودم. فرهنگیان فارسی زبان از سراسر جهان به این جشن دعوت شده بودند. جشنی بسیار با شکوه بود. با نام جناب امام‌علی رحمان رهبر و رییس‌جمهور تاجیکستان آشنا بودم، خوش‌بختانه در این جشن ایشان را از نزدیک دیدم، در سخن‌رانی نوروزیش شنونده بودم و درک کردم که جناب امام‌علی رحمان با دل و جان برای فرهنگ و جشن‌های ملی و مردمی تاجیکان و فارسی زبانان تلاش می‌ورزد.
وقتی افغانستان آمدم، مقاله‌ی «محترم امام‌علی رحمان رهبر و رییس‌جمهور تاجیکستان، جمشید روزگار ما» را نوشتم در نشریه‌های افغانستان، در شماره‌ی 24 مجله‌ی پیوند و در روزنامه‌ی جمهوری خلق تاجیکستان نشر شد. جناب روان‌شاد کاشان‌اُف، رییس کمیته‌ی اجرایی انجمن تاجیکان و فارسی زبانان تماس گرفت و از من قدردانی کرد. من در آن مقاله یادآور شده بودم که جناب امام‌علی رحمان در حقیقت، جمشید روزگار ما است. این یادآوریم به این دلیل بود که اساس‌گذار نخست جشن نوروز جمشید است، اما در این سال‌ها بنابه دیدگاه افراطی مذهبی، جشن نوروز و سایر جشن‌ها و سنت‌های فرهنگی نیاکان و مردمی نایده گرفته شده و دچار فراموشی شده بودند. بنابراین نیاز به احیاگری داشت که خوش‌بختانه احیاگر جشن نوروز و سایر سنت‌های پسندیده‌ی فرهنگی تاجیکان و فارسی زبانان در روزگار ما جناب امام‌علی رحمان است. به این اساس ایشان جمشید روزگار ما است.
در این مقاله می‌خواهم به رهبری مدبرانه، با مدارا و عقل‌گرای جناب امام‌علی رحمان در باره‌ی سرنوشتِ ملت با فرهنگِ مردم تاجیک بپردازم. همه شاهد استیم و می‌بینیم کشورهای منطقه از خاورمیانه تا افغانستان که همسایه‌ی تاجیکستان است، دچار افراطیت مذهبی و دینی و سایر خشونت‌ها قرار دارند. ملت تاجیک باید متوجه این‌همه افراطیت و خشونت باشند.
خوش‌بختانه جناب امام‌علی رحمان رهبر و رییس‌جمهور تاجیکستان با مدیریت مدبرانه توانسته است مردم تاجیکستان را از افراطیت و خشونت‌های مذهبی، مصوون و در امان نگه دارد. بنابراین مردم تاجیک باید قدر این انسان فرهیخته و رهبر دانای خود را بدانند و درک کنند که حضور سیاسی و فرهنگی ایشان در سرنوشت ملت تاجیک چقدر مهم، تاثیرگذار و سودمند است.
جناب امام‌علی در رواج و مدیریت سیاست مدرن، فرهنگ و سنت تاجیکان و فارسی زبانان و در دین‌داری، بسیار با مدارا، عقل‌گرایی و خردمندانه رفتار کرده و از سیاست، فرهنگ و دیانت به نفع امنیت و ثبات سیاسی و اجتماعی جامعه‌ی تاجیک استفاده کرده است.
جایگاه جناب امام‌علی رحمان در مدیریت سیاست مدرن و مترقی
جایگاه امام‌علی رحمان را در مدیریت سیاست مدرن در تاجیکستان وقتی ملت تاجیک می‌توانند دقیق درک کنند که به کشورهای منطقه به‌ویژه به کشورهای فارسی زبان نظر بیندازند. همه شاهدیم طالبان در افغانستان با هرچه که به ترقی، مدرنیت و سیاست مدرن ارتباط می‌گیرد، دشمنی و مخالفت می‌کنند. زنان را به کار و آموزش نمی‌گذارند. مردم از افراطیت و خشونت مذهبی در عذاب و رنج اند، ده‌ها گروه تروریسی داخلی و بین‌المللی در این کشور آزادانه فعالیت دارند و دست به آزار و قتل مردم می‌زنند. در ایران نیز حکومت با زنان، درگیرِ مشکل است. زیرا حکومت می‌خواهد زنان حجاب مورد نظر حکومت را رعایت کنند.
خوش‌بختانه جناب امام‌علی رحمان در تاجیکستان حامی مدرنیت و ترقی است و با سیاست مدرن، وضعیت اجتماعی و سیاسی کشور را به سوی امنیت و آسایش و ترقی رهبری می‌کند. در سخن‌رانی‌هایش از زنان تاجیک به‌عنوان مادر و خواهر ملت تاجیک یاد می‌کند، آزادی و حقوق بشری زنان را در سطوح متفاوت اجتماعی و سیاسی حمایت می‌کند و زنان درس می‌خوانند و در هر اداره، دفتر و مقامی کار می‌کنند. حقیقت این است، سعادت و خوش‌بختی‌ای را که زنان ملت تاجیک دارند، زنان کشورهای دیگر فارسی زبان ندارند.
در گلستان سعدی آمده است، قدر آسایش و امنیت را کسی می‌تواند درک کند که رنج و مصیبت دیده باشد. پیام من به ملت تاجیک این استکه ملت تاجیک باید امنیت، آزادی و آسایش موجود در تاجیکستان را درک کنند و قدر آنها را بدانند. واقعیت این استکه این امنیت و آزادی به سادگی به دست نیامده است، بلکه بر اساس رهبری و مدیریت خردمندانه‌ی سیاسی جناب امام‌علی رحمان به دست آمده است.
مردم افغانستان و کشورهای دیگر منطقه از نبود و فقدان سیاست مدرن رنج می‌برند، زیرا رهبری حکومت‌های شان به اصول و ارزش‌های سیاست مدرن و مترقی، تعهدی ندارد یا این‌که درک درستی از اصول و ارزش‌های سیاست مدرن و آزادی‌های بشر مدرن ندارد. اما در تاجیکستان از ارزش‌های مدرن و آزادی‌های بشری حمایت می‌شود. طبعا این حمایت از طرف رهبری دولت تاجیکستان صورت می‌گیرد که در راس آن جناب امام‌علی رحمان قرار دارد. حقیقت این است کشور ما به شخصیتی مدبر و آگاه مانند امام‌علی رحمان نیاز دارد که متعهد به ارزش‌های مدرن و ترقی‌خواهی باشد و جامعه، دولت، حکومت و کشور را به سوی مدرنیت و ترقی رهبری کند. متاسفانه در کشور ما چنین رهبری وجود ندارد که خوبی، سعادت و پیش‌رفت کشور را در ترقی و مدرنیت بداند و برای آوردن ترقی، امنیت و مدرنیت تلاش کند.
گروه‌های تروریستی و تندرو در افغانستان و منطقه وجود دارند و در پی این استند که در بین مردم تاجیکستان رسوخ کنند و ذهنیت مردم تاجیکستان را به سوی افراطیت و خشونت سوق بدهند و امنیت جامعه را برهم بزنند. خوش‌بختانه سیاست عقلانی و واقع‌گرایانه‌ی جناب امام‌علی رحمان در چنین شرایطی برای ملت تاجیک و کشور تاجیکستان مانند آب حیات است. رهبری درست، خردمندانه و موقع‌شناسانه‌ی ایشان استکه ملت تاجیک و کشور تاجیکستان را در امان و محفوظ نگه داشته است.
آن‌چه را من این‌جا نوشتم، شاید افرادی بگویند که یعقوب یسنا علاقه و ارادتی به جناب امام‌علی رحمان دارد. اما واقعیت این است من علاقه و ارادت به فرهنگ و سنت‌های پسندیده‌ی مردم تاجیک دارم و می‌خواهم از این فرهنگ و سنت در برابر افراطیت، پاسبانی و پاسداری شود. جای خرسندی استکه رییس‌جمهور تاجیکستان از فرهنگ و سنت‌های پسندیده‌ی مردم تاجیک، آریایی و فارسی زبانان با رهبری و سیاست درست خود به‌خوبی پاسبانی کرده است. بر این اساس علاقه‌مند و ارادت‌مندِ جناب امام‌علی رحمان استم.
مهم‌تر از همه من از کشوری استم که مردم این کشور با مردم تاجیکستان، زبان، فرهنگ و حتا قومیت مشترک دارند. اما با تاسف بنابه رواج افراطیت و خشونت ما همه‌ی ارزش‌های خود را از دست دادیم. چرا از دست دادیم؟ برای این‌که رهبری مانند جناب امام‌علی رحمان نداشتیم که واقع‌گرا و عقل‌گرا می‌بود و به ارزش‌های مدرن و ترقی‌خواهانه تعهد می‌داشت تا امنیت، آزادی و ارزش‌های فرهنگی ما را حفظ می‌کرد. اگر به آسیب‌هایی‌که به مردم افغانستان رسیده‌اند، توجه کنیم، جایگاه رهبری جناب امام‌علی رحمان را در تاجیکستان به‌خوبی می‌توانیم درک کنیم که توانسته با سیاست مدرن و مترقی، جلوی ورود و رواج افراطیت را در تاجیکستان بگیرد و از وحدت، امنیت و آزادی ملت تاجیک و کشور تاجیکستان حفاظت و پاسبانی کند.
جایگاه جناب امام‌علی رحمان در مدیریت فرهنگ ملی تاجیک، فارسی زبان و آریایی
در باره‌ی جایگاه فرهنگی جناب امام‌علی رحمان لازم می‌دانم خاطره‌ای را یادآوری کنم. یک سال پیش تهران رفته بودم. تاکسی گرفتم تا سینماپارک بروم. راننده، شخصی مرتب بود. از من پرسید از کجایی. گفتم از افغانستان. گفت زبان مردم افغانستان و تاجیکستان مانند ایران فارسی است و من و شما همزبان ایم. در باره‌ی جشن‌های باستانی مانند نوروز، چله، مهرگان، سده و... سخن گفت و ابراز نگرانی کرد که به این جشن‌ها غیر از تاجیکستان در کشورهای دیگر فارسی زبان چندان توجهی نمی‌شود. از من پرسید می‌دانی چرا در تاجیکستان به جشن‌های آریایی توجه می‌شود و این جشن‌ها به خوبی برگزار می‌شود. تا من ابراز نظر کنم، گفت در تاجیکستان امام‌علی رحمان، فرزند اصیل آریایی و ایران‌زمین، رییس‌جمهور استکه قدر فرهنگ و جشن‌های آریایی و نیاکان را می‌داند. تاکید کرد کشورهای فارسی زبان نیاز دارند مانند امام‌علی رحمان از فرزندان اصیل آریایی خود رهبر داشته باشند. این نظر یک شهروند ایرانی در باره‌ی جناب امام‌علی رحمان رهبر و رییس‌جهمور تاجیکستان است. این نظر خیلی معنادار است. چرا؟ برای این‌که بیان‌گر جایگاه فرهنگی جناب امام‌علی رحمان در بیرون از مرزهای تاجیکستان است و نظر واقعی و دقیق نیز است.
اگر توجه کنیم آن‌چنان‌که رییس‌جمهور تاجیکستان به فرهنگ، سنت و جشن‌های نیاکان توجه می‌کند و از این فرهنگ پاسداری می‌کند، در دیگر کشورهای فارسی زبان به فرهنگ آریایی چندان توجهی نمی‌شود و حتا با فرهنگ نیاکان و بومی، مخالفت می‌شود. طالبان در افغانستان با جشن نوروز مخالفت کردند و رسمیت جشن نوروز را لغو و ممنوع کردند. در چنین شرایطی که نسبت به فرهنگ و جشن‌های آریایی بی‌مهری صورت می‌گیرد، خوش‌بختانه به گفته‌ی همان شهروند ایرانی، تاجیکستان فرزند اصیل آریایی مانند جناب امام‌علی رحمان دارد که با ملت تاجیک از فرهنگ و جشن‌های آریایی پاسداری می‌کند و این فرهنگ را به جهانیان معرفی می‌کند.
کاندی گفته بود: «فرهنگ کشورهای جهان باید بر فرهنگ هند مانند نسیم بوزد و با این وزش بین فرهنگ هند با فرهنگ‌های جهان تعامل ایجاد شود که موجب شکوفایی هرچه فرهنگ هند و جهان شود. اما فرهنگی که قصد تهاجم و از بین بردن فرهنگ هند را داشته باشد، آن فرهنگ مورد پذیرش ما نیست.» سیاست فرهنگی جناب امام‌علی رحمان مصداق همین سخن کاندی است. زیرا رییس‌جمهور تاجیکستان نسبت به فرهنگ کشورهای جهان تعصب ندارد و می‌خواهد مردم تاجیک با فرهنگ کشورهای جهان آشنا شوند و فرهنگ تاجیک و کشورهای جهان باهم تعامل داشته باشند و به شکوفایی برسند، اما فرهنگی‌که بخواهد فرهنگ و زبان تاجیک را حذف کند و جای فرهنگ و زبان تاجیک را برگیرد، مخالف چنین تهاجم فرهنگی است.
جناب امام‌علی رحمان در کتاب «زبان ملت، هستی ملت» به خوبی توضیح می‌دهد که فرهنگ و زبان برای یک ملت چقدر مهم است: «اگر به تاریخ زبان‌های جهان از آغاز پیدایش تا امروز نگریم، می‌بینیم که زبان هر ملت در همه‌ی دوره‌های تاریخ در سطح ترقیات تفکر و اندیشه‌ی صاحبان آن قرار داشته، درجه‌ی پیش‌رفت مادی و معنوی آن را نعکاس می‌کند. به عباره‌ی دیگر ملت هر قدر پیش‌رفته و سازنده‌تر باشد، زبان هم به همان اندازه توانا، زاینده و پاینده است.» درست استکه فرهنگ تاجیک برای جناب امام‌علی رحمان خیلی اهمیت دارد، اما بنابه درک درست و علمی‌ای‌که از کارکرد جهانی فرهنگ دارد، در سیاست و مدیریت فرهنگ با فرهنگ تاجیک، آریایی، اسلامی و غربی برخورد اندیشه‌برانگیز و واقع‌گرا دارد.
کشورها معمولا فرهنگ ملی و مردمی، فرهنگ دینی و مذهبی و فرهنگ‌های واردتی دارند. در تاجیکستان نیز فرهنگ ملی و مردمی، فرهنگ دینی و مذهبی و فرهنگ‌های مدرن وجود دارند. فرهنگ ملی و مردمی فرهنگ نیاکان و بومی مردم تاجیک است، فرهنگ دینی و مذهبی فرهنگ اسلامی است و فرهنگ مدرن فرهنگی استکه در اثر تعاملات جدید جهانی به وجود آمده است. در برخی از کشورها معمولا در مدیریت فرهنگ‌ها افراط و تفریط صورت می‌گیرد. مثلا طالبان در افغانستان با خشونت و زور، فرهنگ مذهبی را عملی می‌کنند و با فرهنگ ملی و مردمی مانند نوروز و با فرهنگ مدرن مخالفت و دشمنی دارند. در ایران نیز بیشتر به فرهنگ مذهبی توجه می‌شود. اما جناب امام‌علی رحمان در سیاست فرهنگی با توجه به محوریتِ فرهنگ ملی، مردمی و بومی مردم تاجیک و سرزمین تاجیکستان تعامل و تعادل را با فرهنگ اسلامی و مدرن برقرار نگه می‌دارد.
این‌که در سیاست فرهنگی رییس‌جمهور تاجیکستان، فرهنگ تاجیک و آریایی در محوریت قرار دارد، برای این استکه رییس‌جمهور هر کشور در قدم نخست پاس‌دار فرهنگ مردم و کشور خود باید باشد، زیرا در جهان ده‌ها کشور اسلامی وجود دارد که فرهنگ اسلامی بین آنها مشترک است و همین‌طور فرهنگ مدرن نیز در کشورهای جهان به گونه‌های متفاوت رواج دارد، اما کشور تاجیکستان در جهان یکی است و پاسداری و مسوولیت فرهنگ بومی این کشور و معرفی آن در جهان به دوش رهبر و رییس‌جهمور، دولت و مردم تاجیکستان است.
خوش‌بختانه جناب امام‌علی رحمان در سیاست و مدیریت فرهنگی خود، فراتر از فرهنگ مردم تاجیکستان از کل فرهنگ آریایی و ایران‌زمین و فارسی زبانان بنام فرهنگ نیاکان پاسداری می‌کند. حقیقت این است آن‌چنان‌که از فرهنگ و جشن‌های آریایی در تاجیکستان پاسداری می‌شود در کشورهای دیگر فارسی زبان نمی‌شود.
جایگاه جناب امام‌علی رحمان در مدیریت دین
دین‌داری، چگونگی استفاده‌ی افراد از دین و مدیریت دین در جامعه‌ها و کشورها از معضل‌ها و مشکلاتی اند‌که حکومت‌ها و مردم را به‌ویژه در کشورهای اسلامی درگیر کرده است. متاسفانه گروه‌های تندرو، افراطی و تروریستی در این سال‌ها با سوء استفاده از دین، احساسات عام مردم را به گروگان می‌گیرند و مردم را با استفاده از دین فریب می‌دهند. نمونه‌اش را در افغانستان می‌بینیم که جریان‌های تندور و تروریستی چگونه با سوء استفاده از دین، نوجوانان و عام مردم فریب دادند و گمراه کردند تا این‌که حکومت قبلی سقوط کرد و فعلا به شمول طالبان، ده‌ها جریان تندرو و تروریستی در افغانستان حضور دارند و با خشونت و زور سلطه، عقده و عصبیتِ خود را بر مردم تحمیل و تطبیق می‌کنند. متاسفانه این گروه‌های تروریستی در پی این استند که از مرزهای افغانستان وارد کشورهای آسیای میانه و سایر کشورها شوند. ملت آگاه و با افتخار تاجیک باید وضعیت افغانستان را درک کنند و متوجه باشند که فریب شعارهای دروغینِ سوء استفاده‌گران دین را نخورند.
خوش‌بختانه جناب امام‌علی رحمان طوری‌که در سیاست‌گذاری مدرن و فرهنگی با درک درست و واقع‌گرایانه برخورد کرده است، در مدیریت دین در جامعه‌ی تاجیکستان نیز واقع‌گرایانه و خردمندانه برخورد کرده و نگذاشته که سوء استفاده‌گران، دین را به گروگان بگیرند و مردم تاجیک را فریب بدهند. حمایت از مردم در برابر سوء استفاده‌گرانِ دین و گروهای تندروی مذهبی، لازم و ضروری است. اگر رهبری حکومت از مردم در برابر گروه‌های تندروی مذهبی و سوء استفاده‌گران دین حمایت نکند، روزگار مردم، مثل مردم افغانستان می‌شود. سوء استفاده‌گران دین و گروه‌های تندروی مذهبی، دین را بلای جان مردم می‌سازند و به دین و دین‌داری نیز آسیب می‌رسانند.
در برابر سوء استفاده‌گران دین و گروه‌های تندروی مذهبی نه‌تنها حمایت از مردم، بلکه حمایت از دین نیز لازم و ضروری است، زیرا اگر از دین حمایت نشود، دین را به وسیله، ابزار و عقده‌های شخصی خود تبدیل می‌کنند. دین و مذهب بدون سوء استفاده‌ی افراد و گروه‌ها و بدون این‌که جریان‌های تندروی مذهبی دین را تصاحب کنند، باید در اختیار مردم باشد تا مردم راز و نیاز اعتقادی خود را با خداوند داشته باشند. خوش‌بختانه جناب امام‌علی رحمان به‌خوبی از مردم تاجیکستان در برابر سوء استفادگران دین و گروه‌های تندروی مذهبی، حمایت کرده و همین‌طور از دین مردم نیز حمایت کرده که دین مورد سوء استفاده‌ی افراد و گروه‌های تندروی مذهبی قرار نگیرد و از دین سوء استفاده نشود.
مدیریت رییس‌جمهور تاجیکستان از دین و دین‌داری جامعه در سطح منطقه بی‌نظیر و موفقانه است و به خوبی توانسته ملت تاجیک را از افراط و تفریط دینی و مذهبی نجات بدهد و ملت تاجیک هم دین، هم ارزش‌های ملی و مردمی و هم آزادی‌های بشری و مدرن داشته باشند. ملت تاجیک مدیریت و برخورد خردمندانه‌ی جناب امام‌علی رحمان را با دین و دین‌داری باید درک کنند. این مدیریت خردمندانه‌ی رییس‌جمهور تاجیکستان از دین و دین‌داری در حقیقت سعادت و خوش‌بختی برای ملت تاجیک است.
