Толибон то ба кай “шарики мутмаин”-и Теҳрон боқӣ хоҳад монд?
Нависанда: Аҳмад Саидӣ, таҳлилгари масоили Афғонистону минтақа (Шветсария), махсус барои "Сангар"
Аббос Истоникзай, муовини сиёсии вазорати умури хориҷаи Толибон, Эронро шарики мутмаини Толибон донист ва бар равобити дӯстона бо Ҷумҳурии Исломии Эрон таъкид кард. Акнун, қасд дорам таҳлиле дар хусуси ояндаи равобити Эрон ва Толибон ироа диҳам ва баррасӣ кунам, ки ин равобит ба куҷо хоҳад анҷомид.
Равобити Толибон бо Ҷумҳурии Исломии Эрон мавзӯъи печида ва чандбӯъдӣ аст, ки таҳти таъсири авомили таърихӣ, сиёсӣ, иқтисодӣ ва амниятӣ қарор дорад. Ин равобит дар ҳоле шакл гирифта, ки Афғонистон таҳти султаи Толибон аст ва Эрон ба унвони як кишвари ҳамсоя бо манофеъи хоси худ дар минтақа ба думболи ҳифзи суботу амният дар марзҳои худ ва ҳамчунин таъмини манофеъи миллиаш аст. Дар ин ҷо ба таҳлили равобити Толибону Ҷумҳурии Исломии Эрон ва паёмадҳои он барои Эрону соири кишварҳои минтақа мепардозем.
Авомили шаклдиҳандаи равобити Толибону Ҷумҳурии Исломии Эрон:
Яке аз далоили муҳимми равобити наздики Толибон бо Ҷумҳурии Исломии Эрон, нигарониҳои муштарак аз таҳдидоти амниятӣ аст. Толибон ба унвони як гурӯҳи исломгаро, барои Эрон як ҳампаймони билқувва дар мубориза бо гурӯҳҳои ифротии дигар, монанди ДОИШ (, ки аз нигоҳи Эрон таҳдиде бузург ба шумор меравад) талаққӣ мешавад. Эрон, ки дар гузашта ҳам бо гурӯҳҳои мухталиф дар Афғонистон иртибототе барқарор карда, дар ҳоли ҳозир ба думболи барқарории субот дар марзҳои шарқии худ аст то аз нуфузи гурӯҳҳои ифротӣ ҷилавгирӣ кунад.
Манофеъи иқтисодӣ:
Ҷумҳурии Исломии Эрон бо таваҷҷуҳ ба таҳримҳои иқтисодӣ ва шароит хоси иқтисодии худ, ба думболи афзоиши равобити тиҷорӣ бо кишварҳои ҳамсоя аст. Афғонистон, бавежа дар заминаи воридоти коло, маводи аввалия ва маводи ғизоӣ, як шарики муҳим аст. Аз тарафе, Эрон метавонад аз фурсатҳои иқтисодӣ дар Афғонистон, аз ҷумла дар проектҳои зерсохтӣ ва кишоварзӣ, баҳрабардорӣ кунад.
Равобити мазҳабӣ ва идеологӣ:
Ҷумҳурии Исломии Эрону Толибон аз назари мазҳабӣ тафовутҳои бузурге доранд; Зеро Эрон як ҷумҳурии исломии шиамазҳаб аст ва Толибон умдатан аз мазҳаби суннии ҳанафӣ пайравӣ мекунад. Бо ин ҳол, Ҷумҳурии Исломии Эрон ба унвони як қудрати минтақаӣ мумкин аст ба далели манофеъи геополитикӣ ва амниятиаш, равобити худро бо Толибон танзим кунад. Ҷумҳурии Исломии Эрон мумкин аст ба Толибон фишор биоварад то ба ақаллияти шиаи ҳазора дар Афғонистон ҳуқуқи бештаре бидиҳад ва онҳоро ҳадафи ҳамалот қарор надиҳад.
Мухолифатҳои кишварҳои дигар бо равобити Эрону Толибон:
Давлатҳои ғарбӣ, бавежа Иёлоти Муттаҳидаи Амрико, бо ҳар гуна иртиботи наздик бо Толибон мухолифанд. Толибон пас аз тасаллути дубора бар Афғонистон ба унвони як гурӯҳи мухолифи ғарбиҳо гуфта мешаванд ва равобити Ҷумҳурии Исломии Эрон бо Толибон мумкин аст барои Ғарб ба унвони як таҳдиди амниятӣ талаққӣ шавад. Аз манзари Ғарб, Эрон дар ҳоли тақвияти ҳузури худ дар Афғонистон ва дар наздикии марзҳои Осиёи Марказӣ аст, ки ин ба масобаи таҳдиде барои манофеъи Амрико ва муттаҳидонаш дар минтақа хоҳад буд.
Арабистони Саудӣ ва кишварҳои Халиҷи Форс:
Арабистони Саудӣ ва дигар кишварҳои ҳавзаи Халиҷи Форс, бавежа, дар ибтидои шаклгирии Толибон дар даҳаи 1990, ҳимоятҳои молӣ ва сиёсӣ аз ин гурӯҳ доштанд, аммо равобити онҳо бо Толибон ба далели ихтилофоти мазҳабӣ (шиа-суннӣ) ва таҳаввулоти ҷадид дар минтақа тағйир кардааст. Эрон аз як сӯ аз Толибон ҳимоят мекунад, дар ҳоле ки кишварҳои арабӣ (аз ҷумла саудиҳо) тамоюл ба муқобила бо нуфузи Эрон дар Афғонистон доранд. Ин вазъият метавонад мунҷар ба танишҳои бештар дар минтақа шавад.
Покистон:
Покистон ба унвони ҳампаймони аслии Толибон дар ҷануби Осиё, мумкин аст дар ибтидо ба нафъи равобити Ҷумҳурии Исломии Эрон ва Толибон набошад. Агарчи Покистон худ ба думболи равобити наздик бо Эрон аст, дар айни ҳол алоқаманд ба ҳифзи нуфузи худ бар Толибон ва ҷилавгирӣ аз афзоиши нуфузи Эрон дар Афғонистон аст. Ин вазъият метавонад мӯҷиби рақобат миёни ду ҳамсояи бузург (Покистон ва Эрон) дар Афғонистон шавад.
Паёмадҳои равобити Ҷумҳурии Исломии Эрон ва Толибон:
Равобити Эрон бо Толибон метавонад ба тақвияти мавқеияти геополитикаи Эрон дар минтақа кӯмак кунад. Аз он ҷо, ки Афғонистон ба унвони як конуни буҳрон дар Осиёи Ҷанубӣ ва Марказӣ шинохта мешавад, Эрон метавонад аз ин равобит барои таъмини манофеъи иқтисодӣ, амниятӣ ва сиёсии худ баҳрабардорӣ кунад. Ин амр ба Эрон ин имконро медиҳад, ки дар муодилоти минтақаӣ дар муқобили кишварҳои ғарбӣ ва арабӣ нақши пуррангтаре ифо кунад.
Таъсир бар равобити Ҷумҳурии Исломии Эрон бо кишварҳои дигар:
Равобити наздики Эрон бо Толибон мумкин аст мӯҷиби афзоиши танишҳо бо бархе аз кишварҳои ҳамсоя ва қудратҳои бузург, аз ҷумла Иёлоти Муттаҳидаи Амрико ва Иттиҳодияи Аврупо шавад. Ин вазъият метавонад бар барномаҳои дипломатии Эрон ва чашмандози бозсозии равобит бо Ғарб таъсири манфӣ бигузорад. Ҳамчунин, танишҳои дохилӣ дар Афғонистон ба эҳтимоли зиёд ба амнияти Эрон сироят хоҳад кард.
Буҳронҳои инсонӣ ва таъсироти манфӣ барои Ҷумҳурии Исломии Эрон:
Афғонистон дар ҳоли ҳозир бо буҳронҳои инсонии зиёде рӯбарӯ аст. Эрон ба унвони кишваре, ки миллионҳо паноҳандаи афғонро дар хоки худ дорад, мумкин аст бо мавҷҳои ҷадиде аз муҳоҷират ва паноҳандагони афғон рӯбарӯ шавад. Ин метавонад ба буҳронҳои иҷтимоӣ ва иқтисодӣ дар Эрон мунҷар шавад ва фишорҳоеро ба манобеъи инсонӣ ва иқтисодии кишвар ворид кунад.
Хатари ташдиди ифротгароӣ ва бесуботӣ:
Дастёбии Толибон ба қудрат дар Афғонистон метавонад ба густариши ифротгароӣ дар минтақа кӯмак кунад, бавежа агар вазъияти Афғонистон ба самти бесуботӣ бештар биравад. Ин амр метавонад Ҷумҳурии Исломии Эронро бо чолишҳои амниятии ҷиддӣ рӯбарӯ кунад ва бар амнияти марзҳои шарқиаш таъсир бигузорад.
Натиҷагирӣ
Равобити Ҷумҳурии Исломии Эрон бо Толибон дорои абъоди печидаест, ки аз манофеъи амниятӣ, иқтисодӣ ва сиёсии Эрон ношӣ мешавад, аммо дар айни ҳол ин равобит метавонад ба ташдиди танишҳо дар сатҳи минтақа ва байналмилал мунҷар шавад. Эрон бояд байни ҳифзи манофеъи худ дар Афғонистон ва ҷилавгирӣ аз ташдиди буҳронҳои инсонӣ ва амниятӣ, таодул барқарор кунад. Дар айни ҳол, кишварҳои дигар дар минтақаву ҷаҳон низ дар талошанд то нуфузи Эронро дар Афғонистон маҳдуд кунанд ва равобити он бо Толибонро назорат кунанд.
Ҳар қадар Толибон бо Эрон наздик шавад ба ҳамон андоза таъзирот аз тарафи кишварҳои ғарбӣ алайҳи Толибон зиёдтар мешавад ва ба расмият шинохтани онҳо ба таъвиқ меафтад.
