Чаро афғонҳо (паштунҳо) аз ақибмондатарин мардуми ҷаҳон ҳастанд?
Нависанда: доктор Фарид Юнус, устоди бознишастаи башаршиносии фарҳангии Ховари Миёна ва фалсафаи исломӣ, муассис ва мубтакири демократияи исломӣ (Калифорния, Иёлоти Муттаҳидаи Амрико), узви Шӯрои машваратии “Сангар”
Баъд аз ишғоли Афғонистон тавассути Русияи Шӯравӣ ин масоил (афғон, афғоният ва афғонистонӣ) боло шуд, зеро ҳамон тилисми иҷтимоиро мардуми Афғонистон дигар қабул накарданд. Қабл аз ҷиҳод бо ҳамин вожаи “афғон”-у “афғоният” ва ғайрату номус ва ғайра хӯ гирифта буданд ва вокуниш нишон намедоданд ва аммо ин раванд баъд аз ҷиҳод мутлақ тағйир кард.
Мардум ҳиҷрат карданд, ҷаҳондида шуданд ва дигар нахостанд ҳамон вазъи иҷтимоиро қабул кунанд. Ниҳодҳо таъсис шуд, идеяҳои ҷадид таборуз карду мардум бедор шуданд ва аз худ савол карданд, ки чаро ман дар қарни бисту якум дар ақаллият бошам? Ман аз худ савол кардам, ки ҳамсарам Фавзия Юнус аз ман чӣ каме ва камбудӣ дорад, ки ман ӯро поинтар аз худ бубинам ва ё ӯ ҳамеша ба фармони ман бошад?
Таҳқиқоти Афғонистон аз таърих то ҷомеашиносӣ ва забоншиносӣ, ҳатто дини ислом ва ғайра дар ин чиҳил сол сари даст гирифта шуд. Ҳатто иштибоҳот, ки дар маънии Қуръон буд, бармало шуд, ки қабл аз ҷиҳод ҳаргиз касе фикр намекард.
Ҳоло биёед, ки аз нигоҳи забоншиносӣ, ҳуқуқи байналмилалӣ ва антропологияи Афғонистон, ин мавзӯъро, ки ҳар рӯз ҷанг аст, фалон кас афғон нест ва ӯро туфу лаънат мекунанд, дуруст илмӣ баррасӣ кунем.
Аввал ному нақшаи Афғонистон. Аз таърих омӯхтем, ки номи Афғонистон ва нақшаи Афғонистон тавассути қувваҳои истеъморӣ, махсус инглисҳо гузошта шуда, на ин ки тавассути мардум тарҳ шуда бошад. Оё ҳамин вожаи истеъмориро ба номи Афғонистон қабул дорӣ, чаро не ва аммо иҷоза бидеҳ ба онҳое ки тарҳи истеъмориро қабул надоранд, як интихоб дошта бошанд, агар ба озодиву каромати инсонӣ эътиқод дорӣ.
Аз нигоҳ антропология мо бисту се қавм дорем ва ин ҳама шаҳрвандони шариф як кишвар ҳастанд ба номи Афғонистон. Оё ин ҳама мардум дар қарни бисту якум ҳуқуқи мусовӣ надошта бошанд?
Мо се забони умда дорем: форсӣ, ки забони минтақа аст ва танҳо аз Афғонистон нест, пашту ва забони ӯзбекӣ. Чаро ба ин се забон мусовиёна бархурд намешавад? Оё ин як равиши одилона аст? Мо 23 қавм дорем, пас чаро суруди миллии кишвар ба забони пашту аст? Дигар ақвом аз паштунҳо чӣ камӣ ва камбудӣ доранд? Оё ин адолат аст? Чаро Афғонистон монанди Суис, ки се забони расмӣ дорад, мо се забони расмӣ надошта бошем?
Аз нигоҳи ҳуқуқи байналмилалӣ. Замоне, ки мардуми Афғонистон ҳиҷрат карданд, чанде баъд дар ҳар кишвар, ки муқим шуданд, тобеият ҳосил карданд. Маънии ин сухан ин аст, ки дигар тобеияти Афғонистонро надоранд ва дар маҳкама рафтанд ва ба давлати ҷадид қасами вафодорӣ ёд карданд. Ва онҳое ки хостанд ду тобеият дошта бошанд, чаро не? Аммо мо ин ҳақро надорем, ки як шаҳрванди Афғонистон тобеияти ҷадид гирифта ва сари ӯ фишор биоварем, ки не, афғон бош. Аз нигоҳи ҳуқуқи байналмилалӣ ман дигар тобеияти Афғонистонро надорам, мушкили шумо чист?
Доктор Муфид, ки ба забону вожашиносии Афғонистон тасаллут дорад, тайи як таҳқиқи муфассал собит кард, ки “афғон” мутародифи вожаи “паштун” аст. Мо бояд илмӣ мавзӯъро баррасӣ кунем. Вақте як шаҳрванди Афғонистон тобеияти худро тарк карда ва паштун ҳам нест, оё мо ин ҳақро дорем, ки сари ин шахс таҳмил кунем, ки не ту афғон ҳастӣ, дар ҳоле ки ӯ ё ӯзбек аст ё ҳазора.
Шаҳрвандони як кишвар ба номи кишварашон шиносоӣ мешаванд. Масалан, Эрон = эронӣ; Покистон = покистонӣ, Олмон = олмонӣ ва Афғонистон = афғонистонӣ. Пас чаро мардум шох мекашанд вақте афғонистонӣ мешунаванд?
Аз нигоҳи демографӣ ё омор нуфуси ҳеҷ қавм дар Афғонистон дар аксарият нест. Эҳсоияи дақиқи кишвар то имрӯз дар даст нест. Ин ки дар ин сад сол мардум мағзшӯӣ шуда, ки паштунҳо дар аксарият ҳастанд, таҳқиқоти илмӣ шаҳодат намедиҳад. Ҳоло фарз кунем, ки паштунҳо дар аксарият, аммо Афғонистон 99 дар сад мусулмон аст ва вақте 99 дарсад калимагӯй бошад, мавзӯъи аксарият ва ақаллияти мутлақ аз байн меравад, зеро Қуръон мардумро ба тақво мешиносад, на пайванди қавмӣ.
Ононе, ки худро “афғон” намегӯянд, барои ин аст, ки фарҳанги афғонҳо воқеан қавмӣ ва қабилаӣ аст. Таври мисол, як занро шавҳараш фавт мекунад, фавран ӯро бидуни иҷозааш ба бародари мутаваффо никоҳ мекунанд. Оё адолати ислом ҳамин аст? Ё зери унвони фарҳанги қабилавӣ (зар, зан ва замин), заминҳои мардумро ба зӯр ғасб мекунанд. Эй кош танҳо аз замини худ дифоъ кунанд: занҳоро дар хона карданд! Ба номи вожаи ғайримаданӣ ва ғайрахлоқии “номус”, зан садои худро кашида наметавонад. Дар ҳоле ки зан номуси мард нест, зеро агар хуш набошад, ҳақ дорад талоқ бихоҳад ва баъд аз идда шавҳари дигар бигирад.
Имрӯз ҷаҳон ҷаҳони илму маърифат аст, ҷаҳони ҳуқуқи мусовии маданӣ аст ва ҷаҳони ҳамоҳангии фарҳангҳост ва аммо дар Афғонистон бояд як фарҳанг бошад - афғоният, ки ба ҷузъ таассубу табъиз ва тангназарӣ чизе нест.
Натиҷа ин ки:
Афғонҳо (паштунҳо) мардуми қавмӣ ва қабоилӣ ҳастанд;
Афғонҳо ҳаргиз намехоҳанд маданӣ шаванд;
Афғонҳо ҳамеша аз зӯру тааддӣ кор мегиранд на мусолиҳаву музокира;
Афғонҳо ба илм алоқа надоранд;
Афғонҳо нангу номус ва ғайрати афғониро, ки ангоштҳои қабилаӣ аст, болотар аз ислому маданияти инсонӣ мебинанд;
Афғонҳо ба тасовии ҳуқуқи байни афроди ҷомеа эътиқод надоранд;
Афғонҳо мухолифи таърихи бостон ҳастанд ва аз ҳамин сабаб, муҷассамаи бузурги Буддоро ба тӯп паронданд;
Афғонҳо дигар ақвоми кишварро баробар ба худ намедонанд ва аз ҳамин сабаб, мо аксарият ва ақаллият дорем;
Афғонҳо назар ба меъёрҳои байналмилалӣ аз ақибмондатарин мардуми ҷаҳон аст.
