چرا روسیه نمی تواند از "بازی بزرگ" افغانستان عقب نشینی کند؟
آندری سرنکو، رئیس مرکز تحلیلی جمعیت سیاست‌شناسان روسیه، نزاویسیمایا گازتا
یکی از بارزترین حملات تروریستی اخیر، حمله به خانه چین در کابل بود، هتلی که به طور سنتی شهروندان چینی در آن اقامت دارند. عکس رویترز
شاخه افغانستانی دولت اسلامی (داعش) که در فدراسیون روسیه ممنوع است، از ضعف رژیم طالبان (ممنوع در روسیه) برای تقویت موقعیت خود در داخل افغانستان استفاده می کند. در عین حال، رهبران محلی داعش بلندپروازی های خود را در مورد آماده سازی توسعه جهادی چه در منطقه و چه فراتر از آن پنهان نمی کنند. تقویت شاخه افغانستانی داعش وظیفه روسیه و شرکای آن در آسیای مرکزی را برای جستجوی فعال سازوکارهای موثر برای مهار و مقابله با این تهدید قرار می دهد که احتمال احیای پروژه ائتلاف شمال در افغانستان با حمایت روسیه را بسیار زیاد می کند.
ولایت خراسان، شاخه افغانستانی دولت اسلامی به رهبری سناء الله غفاری (ملقب به شهاب المهاجر)، در سال ۲۰۲۲ به یک بازیگر بسیار برجسته در هیئت نظامی-سیاسی افغانستان تبدیل شده است. بر اساس برخی گزارش ها، تعداد شبه نظامیان مختلف گروه های داعش در افغانستان مدت هاست که از مرز ۱۰ هزار نفر گذشته است. در حال حاضر، گروه های شبه نظامی داعش به طور فشرده در ولایات شرقی (ننگرهار، کنر، نورستان) و شمالی (بدخشان، کندز، تخار) افغانستان مستقر شده اند. در سال ۲۰۲۳، ولایت خراسان در نظر دارد تا منطقه نفوذ خود را در کشور گسترش دهد، به ویژه، در حال آماده شدن برای انتقال بیش از ۷ هزار جنگجوی داعش از مناطق هم مرز با پاکستان به ولایات لوگر، پکتیا و لغمان است. پیش بینی می شود که چندین هزار جنگجوی داعش در بهار آینده در مناطق شمالی افغانستان و بلافاصله در مجاورت مرزهای تاجیکستان و ازبیکستان متمرکز شوند.
در این زمینه، یک گروه بسیار مؤثر داعش در کابل فعالیت های تروریستی خود را افزایش می دهد. در سپتامبر ۲۰۲۲، ولایت خراسان مسئولیت حمله تروریستی در نزدیکی سفارت روسیه در پایتخت افغانستان را بر عهده گرفت که منجر به کشته شدن دو کارمند نمایندگی دیپلماتیک روسیه شد. چند ماه بعد، شبه‌نظامیان داعش به "خانه چینی" در کابل، هتلی که شهروندان چین در آن اقامت می‌کنند، حمله کردند. در حالی که رسماً هیچ کشته چینی در این حمله وجود نداشت، منابع مختلف افغان تلفات نداشتن را تکذیب و ارقام متفاوتی را ارائه کردند. سرانجام در اوایل ژانویه ۲۰۲۳، یک انتحاری داعش خود را در ورودی ساختمان وزارت خارجه طالبان منفجر کرد و بیش از ۳۰ نفر را کشت. اقدامات تروریستی منظم شبه‌نظامیان ولایت خراسان در کابل نه تنها کارآمدی سازمان‌دهندگان و عاملان آن را نشان می‌دهد، بلکه ناتوانی یا عدم تمایل طالبان را در تامین امنیت پایتخت افغانستان نیز برملا می‌کند.
کارشناسان افغان می‌گویند: "شاخه افغانستانی داعش به عنوان یک سازمان تروریستی شبه‌نظامی، تا سال ۲۰۲۳ به موفقیت‌های بزرگی دست یافت و اکنون با استفاده از ضعف و ناکارآمدی سیستم اداره طالبان در افغانستان به عنوان و کمک مستقیم تعدادی از فرماندهان منطقه و گروه های طالبان، خود را برای مرحله جدیدی از گسترش نظامی - سیاسی در داخل کشور آماده می‌کند". به عقیده آنها، "این تنها آغاز یک جهاد بزرگ داعش در منطقه است - تقویت و گسترش جایگاه در خاک افغانستان، مقدمه ای برای اجرای استراتژی تجاوز به کشورهای همسایه، از جمله جمهوری های آسیای مرکزی است.
در آستانه تعطیلات سال نو، دلایلی وجود داشت که ادعا کنیم جاه طلبی های "ولایت خراسان" به بعد منطقه ای محدود نمی شود. استخبارات ترکیه در ۳۱ دسامبر در استانبول دو تن از اعضای شاخه افغانستانی داعش را که برای یک حمله تروریستی بزرگ آمادگی می‌دیدند دستگیر کردند. معلوم شد این شبه نظامیان زاده تاجیکستان و ازبیکستان بوده اند که به ولایت خراسان پیوسته اند. اقدام تروریستی در استانبول در ۳۱ دسامبر گواه آن است که شاخه افغانستانی داعش به دنبال گسترش فراتر از منطقه "نزدیک افغانستان" است و قصد دارد به اهدافی در هزاران کیلومتری کابل حمله کند. انتخاب ترکیه به‌عنوان مکان معرفی ولایت خراسان نیز نشان‌دهنده قصد شاخه افغانستانی برای توسعه فعالیت‌های تروریستی در "منطقه مسئولیت" سایر "ولایات" دولت اسلامی است. شاید این را باید نیت "خراسانیان" برای اولین شدن در میان همتایان نظام "ولایت" موجود داعش دانست.
آمارهای تروریستی نشان می دهد که چنین جاه طلبی های "ولایت خراسان" بی اساس نیست. در سال ۲۰۲۲، شاخه افغانستانی داعش از نظر تعداد حملات تروریستی و قربانیان آنها در میان سایر "ولایت ها" در میان سه کشور " برتر" قرار گرفت: در افغانستان، "خراسانی ها" ۱۸۱ حمله انجام دادند که در نتیجه آن ۱۱۸۸ نفر کشته و زخمی شدند. از نظر تعداد قربانیان در سال ۲۰۲۲، شاخه افغانستانی داعش از "ولایت های والدین" دولت اسلامی در عراق و سوریه (به ترتیب ۸۳۳ و ۸۸۷) پیشی گرفت و تنها به رهبر "رده بندی مرگ" - شاخه داعش در نیجریه (۱۴۱۲ نفر) - تسلیم شد. شکی نیست که در سال ۲۰۲۳ "ولایت خراسان" برای بهبود شاخص عملکرد "درون خلافت" تلاش خواهد کرد.
رشد آشکار تعداد گروه‌های شبه‌نظامی ولایت خراسان که اکثریت اعضای آن از کشورهای پسا شوروی و خاورمیانه هستند، فعالیت‌های تروریستی موفق در داخل افغانستان و جاه‌طلبی‌های توسعه‌طلبانه فراتر از مرزهای آن - همه اینها باعث می‌شود که شاخه افغانستانی داعش در اولویت چالش های کشورهای منطقه و روسیه قرار گیرد. امیدهای برخی از سیاستمداران و دیپلمات‌ها در مسکو به طالبان به‌عنوان نیرویی که قادر به مبارزه با داعش است، محقق نشد: طالبان حتی در کابل قادر به تأمین امنیت شهروندان و مقامات روسیه، چین و پاکستان نبود.
وضعیت فعلی مستلزم آن است که روسیه هر چه زودتر راه حل های امنیتی بدیل و مؤثرتری را ایجاد کند و امیدهای خالی برای رژیم طالبان نداشته باشد. رویارویی با شاخه افغانستانی داعش برای مسکو و شرکای آن در آسیای مرکزی بسیار جدی می شود که به طور کامل به یک نیروی ناکارآمد واگذار شده، علاوه بر این، طرف روسی قادر به کنترل آن نیست.
راه خروج روسیه در بازگشت به مدل ائتلاف شمال دیده می شود که در دهه ۱۹۹۰ برای مهار گسترش طالبان در شمال افغانستان ایجاد شد. سپس مسکو با پول، اسلحه و مهمات از گروه های تاجیک و ازبیک احمدشاه مسعود و عبدالرشید دوستم، که درگیر عملیات جنگی مستقیم با جهادگران در خاک افغانستان بودند، حمایت کرد و از این طریق "ملاهای خشمگین" را در نزدیکی محدوده منطقه عقب مرزهای جمهوری های پسا شوروی نگه داشت.
به نظر می رسد امروز مسکو و شرکای آن در منطقه آسیای مرکزی بار دیگر باید از ایجاد اتحاد شمال ۲.۰ حمایت کنند، اما این بار برای خنثی کردن تهدید شاخه افغانستانی داعش. در اینجا، طرف روسی هنوز یک انتخاب دارد: ایجاد زیرساخت پروژه جدید "ضد خلافت" در شمال افغانستان از صفر یا توافق با رهبر جبهه مقاومت ملی افغانستان احمد مسعود و فرماندهانش در مورد موضوع تغییر جهت فعالیت نظامی از طالبان به سمت داعش. بدیهی است که تصمیم نهایی طرف روسی باید در چند ماه آینده گرفته شود - فشار زمانی نه تنها با نزدیک شدن به فصل عادی جنگ بهاری در افغانستان، بلکه به دلیل وضعیت سیاست خارجی نه چندان مساعد برای مسکو، که رقبای ژئوپلیتیکی آن، در درجه اول ایالات متحده، به طور فعال و نه بدون موفقیت در حال بازیابی نفوذ در "بازی بزرگ" افغانستان هستند، ایجاد شده است.
